ΕΜΕΙΣ ΚΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ

^{Η 19η  Μαϊου και ο κεμαλισμός}

Του Φάνη Μαλκίδη

Στην Τουρκία υπάρχουν δύο εθνικές γιορτές, στις 30 Αυγούστου, ημέρα που ο Κεμάλ φώναξε «Στόχος μας είναι η Μεσόγειος! Έφοδος»  το 1922, και στις 29 Οκτωβρίου, για την ημέρα, ή πιο κυριολεκτικά για τη νύχτα, ανακήρυξης της δημοκρατίας το 1923. Δύο γιορτασμοί επετείων που είναι αργίες (23 Απριλίου, για την ημέρα συνεδρίασης της εθνοσυνέλευσης το 1920,  και 19 Μαΐου, ημέρα αποβίβασης του Κεμάλ στη Σαμψούντα το 1919, και ένας γιορτασμός επετείου που δεν είναι αργία, 10 Νοεμβρίου, ημέρα θανάτου του Κεμάλ. Όλες αυτές οι γιορτές έχουν άμεση σχέση με τη ζωή του Κεμάλ, ο οποίος τιμάται ταυτοχρόνως με το πολίτευμα. Για το λόγο αυτόν κάθε μια από αυτές τις ημέρες τα μέσα ενημέρωσης, οι τοίχοι των δημόσιων κτιρίων, οι δρόμοι γεμίζουν εικόνες του Κεμάλ.

Στις 19 Μαΐου, εορτή αργία, είναι η επέτειος της άφιξης του Μουσταφά Κεμάλ, στη Σαμψούντα στις ακτές του Ευξείνου Πόντου. Πρόκειται κατά την επίσημη ιστοριογραφία «για την ιδρυτική πράξη της εποποιίας του Ατατούρκ, την πράξη της ρήξης με την οθωμανική εξουσία, η οποία κατηγορείται το 1919 από τους Τούρκους εθνικιστές ως υπεύθυνης της ήττας». Ενώ η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται υπό την κατοχή των συμμαχικών στρατευμάτων, ο Μουσταφά Κεμάλ εκτιμά ότι μια εθνική και στρατιωτική αντεπίθεση είναι δυνατή από την Ανατολία. Πηγαίνει  σύμφωνα με το ιστορικό της ημέρας στη Σαμψούντα ως αντάρτης και όχι ως αξιωματικός του οθωμανικού στρατού. Κατά τη διάρκεια του θαλάσσιου ταξιδιού του από την Κωνσταντινούπολη στη Σαμψούντα ο ελληνικός στρατός φθάνει στη Σμύρνη. Η άφιξη στη Σαμψούντα, μέσα σε κλίμα απελπισίας για την Τουρκία, εορτάζεται λοιπόν ως «το πρώτο βήμα» του απελευθερωτικού πολέμου.

Η 19η Μαΐου θεωρείται, επίσης, ημέρα των γενεθλίων του Κεμάλ, καθώς η ακριβής ημερομηνία της γέννησής του στη Θεσσαλονίκη δεν είναι γνωστή (Σχετικά με την ημερομηνία  και το χώρο γέννησής του υπάρχει το 4^ο έργο του Ali Riza Nour «Η ζωή και οι αναμνήσεις μου», που εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1937 και αποσύρθηκε αμέσως από την κυκλοφορία. Εκεί αναφερόταν ότι ο Τύρναβος ήταν ο χώρος γέννησής του. Σχετικά με το «σπίτι»  στη Θεσσαλονίκη όλα ξεκίνησαν όταν στις 19 Ιανουαρίου 1937 ο Ι. Μεταξάς επισκέπτεται την Τουρκία, επιδιώκοντας την ελληνοτουρκική φιλία, όπως φαίνεται και από τα αποσπάσματα των δηλώσεων του: «... διαβεβαιώ μεγάλε Ατατούρκ ότι ευρίσκεσθε εντός της καρδίας συσσώμου του ελληνικού έθνους... οι λόγοι σας σημαίνουν δι’ ημάς πραγματικότητα... η τουρκοελληνική φιλία αποτελεί σήμερον την πλέον σταθερά πραγματικότητα».

Η ελληνοτουρκική προσέγγιση του μεσοπολέμου ανανεώθηκε αρκετές φορές από το Μεταξά και επιβεβαιώθηκε με την     παραχώρηση της οικίας στην οδό Αγίου Δημητρίου  με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης (12/2/1937).

Η 19^η Μαϊου στην Τουρκία είναι και η γιορτή της νεολαίας και των αθλημάτων. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια γιορτή της γυμναστικής, που υπήρχε από το 1916 και επισημοποιήθηκε το 1939. Μόλις όμως το 1981 πήρε το όνομα και τη σημερινή της μορφή. Οι νεαροί μαθητές και σπουδαστές πρέπει να κάνουν αυτή την ημέρα στα στάδια μεγάλες ομαδικές γυμναστικές επιδείξεις με έντονο χρώμα. Στις κερκίδες των σταδίων οι νεαροί θεατές σχηματίζουν, με τα χρώματα των ρούχων τους, γιγαντιαίες μορφές και συνθήματα («Ατατούρκ, βαδίζουμε στα χνάρια σου»), που θυμίζουν τις μεγάλες συλλογικές εκδηλώσεις ολοκληρωτικών καθεστώτων.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Κεμάλ «χάρισε» την εθνική κυριαρχία στα παιδιά, το μέλλον της χώρας. Τα παιδιά φορούν τα πιο καλά τους ρούχα, πηγαίνουν όμως στα σχολεία, από όπου ξεκινούν παρελάσεις στους δρόμους των πόλεων και των χωριών. Η Τουρκία υπερηφανεύεται ότι είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που έχει αφιερώσει μια εθνική γιορτή στα παιδιά. Η ημέρα χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη πατριωτική θέρμη. Οι εφημερίδες δημοσιεύουν στην πρώτη σελίδα τους μεγάλα πορτρέτα του Κεμάλ  και μερικές φορές μοιράζουν σημαίες. Όλοι καλούνται να σημαιοστολίσουν τα πάντα, η Τουρκία σκεπάζεται από κόκκινο και άσπρο, ο τύπος γεμίζει επίσημες δηλώσεις.

Το τελετουργικό είναι το ίδιο σε όλη τη χώρα. Κάθε πόλη, κάθε χωριό, έχει τον τόπο γιορτασμού του την κεντρική πλατεία, η οποία δεν νοείται χωρίς ένα ή και δύο αγάλματα του Κεμάλ. Το πρωτόκολλο είναι αυστηρά καθορισμένο.

Η 19^η Μαϊου γιορτάζεται με τον ίδιο τρόπο στο κατεχόμενο βόρειο τμήμα της Κύπρου. Το φαινόμενο αυτό όμως δεν άρχισε το 1974. Τουλάχιστον από το 1958 και σε ορισμένα μέρη από τη δεκαετία του 1930, οι μεγάλες επέτειοι γιορτάζονταν από τις τουρκικές κοινότητες της Κύπρου. Το κίνημα απέκτησε ακόμη μεγαλύτερη θέρμη μεταξύ του 1963 και του 1974, όταν ο εθνικισμός βρισκόταν στο απόγειό του.

Η αλήθεια είναι ότι την 19^η Μαϊου ο Κεμάλ είναι παντού, περνάει παντού, ανάλογα με το ποια πλευρά του θέλει να προβληθεί. Το Εθνικιστικό Κόμμα ΜΗΡ και οι Γκρίζοι Λύκοι τον αποκαλούν κι αυτόν Γκρίζο Λύκο (Boz Kurt), οι ισλαμιστές τονίζουν τη θρησκευτική του ευλάβεια, οι φιλελεύθεροι εκσυγχρονιστές τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του κτλ. Έτσι η ιστορική διαδικασία, η οποία οδήγησε στην εμπέδωση της προσωπολατρίας, ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο από μια νέα δυναμική που μεταβάλλει, αναπαράγει και τελικά ενισχύει τον κεμαλισμό.

Στις 19 Μαϊου 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβαζόταν στη Σαμψούντα. Σύμφωνα  με την εντολή, που πήρε από τον σουλτάνο και τους συμμάχους, το καθήκον του  ήταν η προστασία των Ρωμιών της Μαύρης Θάλασσας, οι οποίοι υπέφεραν από τους αντάρτες και η επιβολή (στην περιοχή) της τάξης.

Το πώς καταστρατηγήθηκε η εντολή από τον Μουσταφά Κεμάλ και αντί να προστατεύσει τους Ρωμιούς του Πόντου κατόρθωσε να συσπειρώσει γύρω του τους εγκληματίες πολέμου του φασιστικού κινήματος των Νεότουρκων  του  «Ένωση και Πρόοδος» και τους τσέτες, πλιατσικολόγους της περιοχής, αυτό είναι ζήτημα που καλείται καθημερινά να αναδείξει μια έντιμη ιστορική έρευνα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Γιατί το αποτέλεσμα ήταν  η δολοφονία 350.000 και πλέον Ελλήνων και η εκδίωξη άγνωστου αριθμού.

Το βασικό αίτημα, που διατυπώθηκε στα συνέδρια της Ερζουρούμης (Θεοδοσιούπολη) και Σεβαστείας, τα οποία συγκλήθηκαν τον ίδιο χρόνο από το Μουσταφά Κεμάλ, όπως παρατηρεί σειρά από επιφανείς σύγχρονους Τούρκους ερευνητές, δεν στρεφόταν εναντίον των συμμάχων ούτε βέβαια ήταν εναντίον του ιμπεριαλισμού. Τα παραπάνω συνέδρια που οριοθετούν τον «κεμαλικό εθνικισμό» έχουν ως στόχο τη «Ρωμιοσύνη και τον Αρμενισμό». Έτσι επιβεβαιώνεται η παρατήρηση του σύγχρονου Τούρκου συγγραφέα Τανέρ Ακτσάμ ότι «η σύγχρονη Τουρκία έχει αναδυθεί μέσα από θάλασσες από το αίμα εκείνων που έπεσαν θύμα εθνοκάθαρσης», των Ποντίων και των άλλων Ελλήνων της Ιωνίας, της Θράκης, της Καππαδοκίας.