Πίσω στο ευρετήριο

Απόδημος Ελληνισμός: Εθνική Υπόθεση

«O Απόδημος Ελληνισμός μία δευτέρα και μία ζώσα όπου γης Ελλάς,

συναποτελεί με αυτήν, την αήττητον Ελληνική πανστρατιάν»

(Ίων Δραγούμης)  

Θα επιχειρήσουμε για μία ακόμη φορά με το παρόν άρθρο, να προβούμε σε  μια απόλυτα συνοπτική σκιαγράφηση  και  με κάποιες χρήσιμες επισημάνσεις, του μείζονος αυτού εθνικού κεφαλαίου, που λέγεται Ελληνισμού της διασποράς.

 Της Υπέρτατης αυτής Εθνικής εφεδρείας η οποία αποτελεί την "άλλη Ελλάδα" όπως χαρακτηριστικά έχουν αποκαλέσει επιφανείς και διακεκριμένοι ομογενείς, στη διάρκεια δημοσιολογικής έρευνας που είχαμε πραγματοποιήσει στις ΗΠΑ και Καναδά. (Βλέπε βιβλίο μου Απέναντι του Ατλαντικού, Αθήνα). 

 Ο σύγχρονος Ελληνισμός αποτελεί σύνθεση ενός τρίπτυχου. Η πρώτη πτυχή είναι το σύνολο των ομοεθνών μας που ευρίσκονται μέσα στα όρια της ελληνικής επικράτειας. Η δεύτερη απαρτίζεται από τους αλύτρωτους, από εκείνους δηλαδή που ζουν έξω από τα όρια του νεοελληνικού κράτους, αλλά σε κομμάτι που ανήκει ιστορικά στην Ελλάδα Π.χ. Β. Ήπειρος, Ρωμυλία, Θράκη, Κύπρος, Πόλη. Την τρίτη πτυχή συνθέτει ο Απόδημος Ελληνισμός που έφυγε από την πατρίδα οικειοθελώς και ζει σε θετές πατρίδες. 

Εκείνο που συνδέει τα τρία αυτά τμήματα σε ένα ενιαίο σύνολο είναι η κοινή εθνική συνείδηση και η θέληση να ανήκουν στο Ελληνικό Έθνος.

Όπως είναι γνωστό, τα στοιχεία που συγκροτούν την έννοια του Έθνους είναι η κοινή καταγωγή, η γλώσσα, η θρησκεία, τα ήθη, και πάνω από όλα η κοινή συνείδηση. 

Ο Απόδημος Ελληνισμός αγωνίζεται αιώνες τώρα να διατηρήσει όσο μπορεί πιο πολλά από τα στοιχεία αυτά. Και πάνω από όλα από γενεά σε γενεά κληρονομείται η εθνική συνείδηση, που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο ο οποίος συνδέει τον κορμό του έθνους με τον απανταχού διεσπαρμένο Ελληνισμό. 

Η κυρίως Ελλάδα, η φύτρα, παραμένει το κέντρο του μεγάλου κύκλου, ο άξονας περιστροφής των φυλετικών μας κυττάρων, που εξαπλωμένα πάνω στην υφήλιο αποτελούν τον Ελληνισμό της Διασποράς.

 Οι σκοποί και οι στόχοι του θα είναι η διαμόρφωση, η ανάπτυξη και η μετάδοση των εθνικών μας μηνυμάτων και της ενιαίας εθνικής μας γνώμης στη Διεθνή Κοινότητα. 

Η ελληνική φωνή επιβάλλεται να είναι παρούσα στα διεθνή κέντρα εξουσίας, εκεί όπου κυοφορούνται «τα πολιτικά γίγνεσθαι» και δημιουργούνται τα νέα ιστορικά δεδομένα.

 Στο εξωτερικό υπάρχουν πολυάριθμοι Έλληνες επιστήμονες σε κάθε τομέα, μελετητές και διανοητές, οι οποίοι κατέχουν θέσεις - κλειδιά στις χώρες υποδοχής και οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν θετικά τις ξένες κυβερνήσεις, εάν ενημερωθούν και κινητοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Διότι γνωρίζουμε άριστα ότι το ανεκτίμητο αυτό εθνικό κεφάλαιο, των πολιτικών, θρησκευτικών, πνευματικών και επιχειρηματικών ηγητόρων της διασποράς είναι ολοκληρωτικά ανεκμετάλλευτο από πλευράς ελληνικού κράτους.

 Όταν η Αμερική εκήρυξε την ανεξαρτησία της το 1776, το άγγελμα αυτό είχε βαθύτατη απήχηση και έγινε ενθουσιωδώς δεκτό από τις ψυχές των ελευθέρων λαών. Ο Έλλην Δημήτριος Υψηλάντης, ο οποίος καταγόταν από την οικογένεια των Κομνηνών είχε φθάσει στην Αμερική το 1778 με αρκετούς οπαδούς του δια να πολεμήσει υπέρ της ελευθερίας. Ετέθηκε αμέσως υπό τας διαταγάς του στρατηγού Λη.

 Λίγα χρόνια μετά την αμερικανική ανεξαρτησία κατά το 1783 παρουσιάζεται ένας άλλος επιφανής Έλληνας. Πρόκειται για τον Ευστράτιο Δελάρωφ, ο οποίος κατήγετο από την Πελοπόννησο και είχε εγκατασταθεί αρχικά στη Μόσχα. Ήταν έμπορος γουναρικών και διηύθυνε μια ρωσοαμερικανική εταιρεία. Ερευνώντας συνέχεια την ίδια περίοδο ανευρίσκουμε τις μαρτυρίες του Άγγλου συνταγματάρχου Μάρτιν Λη και του κόμητα Γκουζέττε Ρέτσιο. 

Ο πρώτος έγραψε το 1805 στο έργο του "Τα ταξίδια στον Μωρέα" τα εξής:

 «Ένας Σπετσώτης επέστρεψε από την Αμερική με φορτίο από ζάχαρη και καφέ, επειδή ωφελήθη πολύ και άλλοι θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του».  Ο δεύτερος επισκέφθηκε την Ελλάδα κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης και διαπιστώνει ότι ο ελληνικός στόλος ήταν έτοιμος να αποπλεύσει και οι Σπετσιώτες εσκέπτοντο την εγκατάλειψη του νησιού των και την καταφυγή των στην Αμερική.

Με αυτή την καταγραφή των γεγονότων της περιόδου αυτής διαπιστώνουμε ότι και τότε υπήρχε ο σχεδιασμός αλλά και οι πρωτοβουλίες πολλών Ελλήνων που διέσχιζαν τον ωκεανό και έφθασαν στον νέο κόσμο.

Η αναδρομή, όμως, στην Ιστορία, μάς αποκαλύπτει όλο και θετικότερες πτυχές της ελληνικής διεισδύσεως στην αμερικανική κοινωνία. 

Τα γεγονότα, τα οποία μαρτυρούν την ομαδική κίνηση των Ελλήνων προς την αμερικανική συμπολιτεία.

 Είναι η πρώτη σπουδαία έξοδος των ομοεθνών μας από την πατρίδα. Και τούτο ασφαλώς έχει την εξήγησή του. Σε πολλές περιπτώσεις, η αδάμαστη ελληνική ψυχή δεν μπορούσε να συμβιβασθεί με την ταπείνωση της υποδηλώσεως από τους Τούρκους και να υποφέρει την φρικτή εικόνα, που παρουσίαζε η Ελλάδα. Ο διακαής πόθος τους ήταν να φύγουν προς μια ελεύθερη χώρα και, αφού δημιουργήσουν, να επιστρέψουν, για να προσφέρουν ό,τι μπορούσαν στην πολύχρονα βασανισμένη από τα δεσμά πατρίδα.

Μετά την κήρυξη της ελληνικής επαναστάσεως, στην Αμερική επραγματοποιήθησαν αρκετές πρωτοβουλίες, συγκεντρώσεις χρημάτων για τους σκοπούς του ιερού αγώνα. O Σμυρναίος Γ. Περδικάρης, ο οποίος είχε διορισθεί και εκπαιδευτικός σε διάφορα ιδρύματα της Αμερικής, ήταν ένας σημαντικός παράγων, που κινούσε τα νήματα για την οικονομική ενίσχυση των Ελλήνων πολεμιστών στην αγωνιζόμενη πατρίδα. Κατά την περίοδο αυτή κατά την οποία οι πρόγονοί μας αγωνιζόντουσαν για την ελευθερία της πατρίδας των εγεννήθησαν τρεις Έλληνες, οι οποίοι συνέδεσαν το όνομά τους με την πνευματική ζωή της Αμερικής. 

Ο πρώτος ήταν ο Αλέξανδρος Πασπάτης ο οποίος γεννήθηκε στη Χίο το 1814. Όταν έγινε η μεγάλη σφαγή το 1822, πολλά Ελληνόπουλα επωλήθησαν ως σκλάβοι στη Σμύρνη. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Πασπάτης. Κατά την τραγική αυτή στιγμή η ηρωική μάνα του περνά κρυφά τα μικρασιατικά σύνορα και με χρήματα εξαγοράζει το παιδί της το οποίο στέλνει στην Αμερική. Διακρίθηκε ως ιατρός φιλανθρωπικών καταστημάτων και ως συγγραφέας βυζαντινών μελετών.

 O δεύτερος Έλληνας ήταν ο Ευαγγελινός, ο οποίος γεννήθηκε στη Θεσσαλία. Αυτός αναδείχθηκε στους φιλολογικούς κύκλους της Αμερικής ως διανοούμενος, ούτως   ώστε   στα   αρχεία   της   Αμερικανικής   Ακαδημίας Επιστημών να υπάρχει υπόμνημα στο οποίο μεταξύ άλλων να αναφέρονται και τα εξής: «Τοιούτον φαινόμενον ως ο Σοφοκλής Ευαγγελινός, είναι πράγματι σπάνιον εις τους ακαδημαϊκούς ημών κύκλους και αισθανόμεθα ότι είναι προνόμιον να τον έχωμεν μεταξύ μας». 

O τρίτος Έλληνας αυτής της περιόδου, είναι ο Ιωάννης Ζάχος, ο οποίος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1820. Μολονότι σπούδασε ιατρική, εν τούτοις προτίμησε την σταδιοδρομία του εκπαιδευτικού. Διέπρεψε στον διδασκαλικό στίβο και εξελέγη μέλος της Επιτροπής της Βοστώνης δια την μόρφωση των μαύρων κατά τον εμφύλιο πόλεμο.

 Γενικά δε, για την περίοδο 1821-1850 και με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία που εξετάσαμε, από τις διάφορες πηγές των ομογενειακών οργανώσεων στις ΗΠΑ, (με προσωπικές μας επαφές), μπορούμε να προβούμε στην διαπίστωση, ότι την περίοδο αυτή παρουσιάσθηκαν (3) τάξεις Ελλήνων μεταναστών.

 Η πρώτη ήταν των πνευματικών και διανοουμένων, που ανεπτύχθησαν στη μεγάλη χώρα και προσέφεραν ανεκτίμητες επιστημονικές και ανθρωπιστικές υπηρεσίες στην γενέτειρα πατρίδα.

Η δεύτερη τάξη ήταν των Ελλήνων που ανήκαν στους ναυτικούς κύκλους και καταγόντουσαν από τα νησιά της Ελλάδας.

 Και η Τρίτη ήταν αυτή των εμπόρων, η οποία συνέβαλε ποικιλοτρόπως στην ανάπτυξη και εξέλιξη των αποδήμων, αλλά και προσέφερε ισχυρή οικονομική βοήθεια στην πατρίδα τους δύσκολους εκείνους καιρούς της ανασυγκροτήσεως του ελληνικού έθνους.

 Κατά την περίοδο 1882 έως το 1992 έγινε μια πιο συστηματική και οργανωμένη προσέλευση στην Αμερική πολλών μεταναστών. Οι περισσότεροι Έλληνες καταγόντουσαν από την Πελοπόννησο και ιδιαίτερα από την Λακωνία.

 Οι ομάδες αυτές των Ελλήνων όμως, στις αρχές εγίνοντο αντικείμενο υποστηρίξεως ή εκμεταλλεύσεως, από δύο κατηγορίες ανθρώπους, στην πρώτη περίπτωση, οι αφικνούμενοι προηγουμένως Έλληνες στην Αμερική διαπνέονταν από το φυλετικό αίσθημα της αλληλεγγύης προς τους νεοαφικνουμένους πατριώτες και τους παρείχαν πολλών ειδών υποστήριξη.

 To πρώτο, κατά την εποχή αυτή, εργοστάσιο ζαχαρωτών ήταν του Χατζηπήρη και Πιλάλα από τη Σμύρνη. 

  Πριν από έναν περίπου αιώνα, ένας από τους ευφυέστερους Έλληνες πολιτικούς μας, ο Επαμεινώντας Δεληγιάννης έγραφε: «Πόρους η Ελλάς έχει απείρους. Όταν συγκεντρώσει την απανταχού του κόσμου διεσπαρμένη Ελλάδα προς έναν σκοπό, τη σωτηρία αυτής, τότε θέλει ιδεί οπόσαν δύναμιν έχει».

Ηλία Α. Σταματόπουλου, Δημοσιολόγου.