Η
παραβολή της διαφθοράς
Tι μας διδάσκουν
τα ευαγγέλια για τη διαφθορά; Πρώτον ότι
φύεται και στις καλύτερες οικογένειες.
Ας αναλογιστούμε λίγο τι διημείφθη στο
Ορος των Ελαιών. Αν στην πιο αγία
συντροφιά της ανθρώπινης ιστορίας ο
ένας στους δώδεκα αποδείχθηκε
διεφθαρμένος, πρέπει να ελπίζουμε σε
καλύτερα ποσοστά ηθικής στο αχανές
Δημόσιο των 500.000 υπαλλήλων; Και αν ένας
μαθητής μπορεί να προδώσει τον Υιό του
Θεού έναντι 30 αργυρίων, τότε περιμένουμε
να μην υπάρχει ένας στους δέκα από τους
πολιτικούς ή τους δημόσιους λειτουργούς
που δεν θα προδώσει (έναντι μάλιστα
μεγαλύτερων ποσών) τον γιο του μπαρμπα-Μήτσου;
Τέλος, αν η σίγουρη προοπτική της
αιώνιας τιμωρίας δεν εμπόδισε τον Ιούδα
να κάνει την αποτρόπαια πράξη του, θα
εμποδίσει κανένα να διαφθαρεί η
μετατροπή της «απιστίας περί την
υπηρεσία» από πλημμέλημα σε κακούργημα;
Εξάλλου, με 2,5 εκατομμύρια ευρώ αγοράζει
κάποιος τις καλύτερες νομικές υπηρεσίες
και μετατρέπει (σε ό,τι αφορά τις ποινές)
το κακούργημα σε πλημμέλημα.
Να μην παρεξηγηθούμε: Καλή κι άγια είναι
η ηθική διαπαιδαγώγηση, αλλά την είχε ο
Ιούδας και μάλιστα από τον καλύτερο
δάσκαλο της οικουμένης. Χρήσιμες είναι
και οι ποινές, αλλά πολλές φορές δεν
μειώνουν τη διαφθορά, απλώς αυξάνουν το
αντίτιμό της. Εξάλλου, στις πρώην
κομμουνιστικές χώρες, οι ποινές ήταν
εξαιρετικά αυστηρές. Εφταναν μέχρι τη
θανάτωση των διεφθαρμένων, για να
αποδειχθεί τελικά ότι το δέλεαρ του
παράνομου πλουτισμού ήταν ισχυρότερο
από τον φόβο της τιμωρίας.
Στην Ελλάδα παραδοσιακά βλέπουμε μόνον
αυτούς τους δύο τρόπους για την
αντιμετώπιση της διαφθοράς: Ηθική και
τιμωρία. Μπορεί να απέτυχαν και οι δύο,
αλλά διαρκώς επιζητούμε περισσότερη
ηθική και περισσότερη τιμωρία. Το
αποτέλεσμα είναι να έχουμε περισσότερη
ανηθικότητα και λιγότερη τιμωρία. Το
σύστημα φτάνει σε νέες ισορροπίες και
δεν τρομάζει από απειλές για «κρέμασμα
στο Σύνταγμα».
Ας το καταλάβουμε: Από νόμους και μέτρα
πλημμυρίσαμε. Διαφορά δεν είδαμε. Ωρες
ώρες τείνει να πιστέψει κανείς ότι
αναλαμβάνονται νομοθετικές
πρωτοβουλίες για να έχει να πει κάτι ο
εκάστοτε υπουργός («Με τον νόμο αυτό
δίδεται ένα συντριπτικό πλήγμα στη
διαφθορά...») και για να έχει κάτι να
γκρινιάξει η εκάστοτε αντιπολίτευση («Ο
νόμος αυτός έχει παράθυρα και κενά...»).
Οπως και να έχει το πράγμα όμως, ένα
είναι σίγουρο: Η αποκλειστικά
κανονιστική προσέγγιση της διαφθοράς
μειώνει την οριακή αποτελεσματικότητα
των νόμων. Οσα περισσότερα μέτρα
λαμβάνουμε, τόσο λιγότερο
αποτελεσματικό είναι κάθε νέο μέτρο. Αν
θέλαμε να απεικονίσουμε γεωμετρικά το
φαινόμενο, θα βλέπαμε ότι η καμπύλη
μεταξύ των μέτρων και της
αποτελεσματικότητάς τους έχει σχήμα
καμπάνας (παραβολική καμπύλη). Μέχρι
ενός σημείου τα μέτρα αποδίδουν. Από ένα
σημείο και μετά αφαιρούν
αποτελεσματικότητα. Για παράδειγμα:
στην αρχή υπήρχε το «πόθεν έσχες» των
πολιτικών και κάπως λειτουργούσε.
Σήμερα η μισή Ελλάδα καταθέτει δηλώσεις
«πόθεν έσχες» με αποτέλεσμα να μην
ελέγχονται ούτε καν οι πολιτικοί.
Χρειάζεται πλέον νέα προσέγγιση του
προβλήματος. Εμείς βλέπουμε τον λύκο κι
εξακολουθούμε να ψάχνουμε τον τορό. Και
ο λύκος είναι το μεγάλο κράτος. Αυτό έχει
μεγεθυνθεί τόσο, που δεν μας φτάνουν οι
αδέκαστοι όλης της χώρας να το
στελεχώσουμε.
Οχι πως σ' ένα μικρό κράτος δεν θα
υπάρχουν κρούσματα διαφθοράς. Απλώς θα
είναι λιγότερα και ως εκ τούτου η
κανονιστική αντιμετώπισή τους θα είναι
πιο αποτελεσματική. Είναι δυσκολότερο
να ελέγχεις την πιθανότητα διαφθοράς σε
εκατό ΔΕΚΟ και ευκολότερο σε δέκα. Είναι
σύνθετο να ψάχνεις τα «πόθεν έσχες» 500.000
δημοσίων υπαλλήλων κι απλούστερο των
100.000.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 13.9.2006
