Φάνης
Μαλκίδης
Μικρασιατικός
Ελληνισμός. Η ανάκτηση
της ταυτότητας μέσα από την εκπαίδευση
To
κείμενο αποτελεί μέρος
της εισήγησης του Φ. Μαλκίδη στην
ημερίδα του Κέντρου Μελέτης του
Μικρασιατικού Πολιτισμού του Δήμου Νέα
Ιωνίας και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (εκδ. Παπαζήσης) τεύχος
Οκτωβρίου 2008.
Παρά
το γεγονός ότι ο Ελληνισμός της
Μικράς Ασίας, της Ιωνίας, αποτέλεσε
για χρόνια ένα σημείο αναφοράς του
ελληνικού έθνους, χρειάστηκαν λίγες
μόνο μέρες στρατιωτικής δράσης από τους
Οθωμανούς και
τους Κεμαλικούς για να εξαφανιστεί
βιολογικά και λίγες δεκαετίες, λήθης για
να καταργηθεί και
ηθικά.
Αρχικώς η βία εξαφάνισε την ιστορία
του ελληνικού πληθυσμού στη Ιωνία, στη
Θράκη, στον Πόντο και οδήγησε
χιλιάδες ανθρώπους στο θάνατο και
εκατομμύρια στην προσφυγιά στην Ελλάδα
και αλλού. Στη
συνέχεια, η τραγωδία, ενός σημαντικού και
ιδιαίτερης αξίας μέρους του ελληνικού
λαού, συνδυάστηκε και με την καταστροφή
και τον ακρωτηριασμό της μνήμης και της
ταυτότητας. Όσοι από τους
πρόσφυγες του 1922-1923 οι οποίοι
εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο
αντιμετώπισαν πολλά
προβλήματα που δυσχέραναν την ήδη
τραγική πορεία
τους κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας.
Από αυτήν την
διαδρομή προέκυψαν χιλιάδες ιστορίες
που διαμόρφωσαν τη βαθιά ανθρώπινη
διάσταση στο
Μικρασιατικό ζήτημα ιστορίες που
εκτυλίχθηκαν στην Τουρκία, την ΕΣΣΔ, τη
Συρία, το Ιράν, τις
ΗΠΑ, την Αυστραλία, σε όλον
τον κόσμο.
Όσοι
σώθηκαν από τον εδαφικό ακρωτηριασμό,
μαζί με τους συγγενείς τους, τις
προαιώνιες εστίες τους, τις εκκλησίες
και τα σχολεία τους, τις ανθηρές
κοινότητές τους, έχασαν και το δικαίωμα
στην ιστορική αναφορά, στην προέλευση
και τη μνήμη. Παρά την αγωνία τους για
την επιβίωση, προσπάθησαν να
συγκρατήσουν, μέσα από τις συλλογικές
οργανώσεις τους, τα σωματεία και τους
συλλόγους τους, τη μεγάλη προσπάθεια του Κέντρου
Μικρασιατικών Σπουδών,
την ιδιαίτερη πατρίδα τους και την
αλήθεια, δηλαδή τη μη λήθη. Ωστόσο, αυτό
που αντιμετώπισαν ήταν η εχθρική στάση, αυτή τη φορά
όχι με ανθρώπινα θύματα αλλά
πολιτιστικά. Συνεργός η εκπαίδευση, η
οποία αρκετές φορές με τις παραλείψεις
και την ολιγωρία της δεν μπόρεσε να
συνδέσει το χθες της
Ιωνίας με το σήμερα του ελλαδικού
χώρου και το αύριο των επόμενων
προσφυγικής καταγωγής γενεών.
Έτσι η μόνη
αντίσταση ήταν ο χορός και το τραγούδι,
μέσα από τα οποία ενωνόταν η νέα
κοινότητα στη Νέα Σμύρνη, στη Νίκαια, στο
Βύρωνα, στην Καισαριανή, στην Κοκκινιά, στη Νέα Ιωνία
στην Αττική και τη Μαγνησία, στην
Κρήτη, τη Μακεδονία, τη Θράκη. Ήταν αυτές
οι αναφορές του ανθρώπου που ήθελε
μέσα από την κίνηση και τη φωνή να
εκφράσει έναν πλούσιο πολιτισμό, το
παρελθόν του για να στηριχθεί το παρόν
και το μέλλον του. Ωστόσο, αυτό δεν
έφτανε και φάνηκε με την αντιμετώπιση
των Μικρασιατών, οι οποίοι είδαν τις
υποσχέσεις για επιστροφή και
αποκατάσταση να ενταφιάζονται με το
ελληνοτουρκικό σύμφωνο του 1930.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Φολκλόρ, «φεστιβάλ»,
εθνικές γιορτές και από την άλλη,
ρατσιστικές αναφορές, νοούμενα και
υπονοούμενα για την ηθική των προσφύγων,
«ανέκδοτα» και εχθρότητα και στη
δεκαετία του 1950 και 1960 η νέα προσφυγιά
στη Γερμανία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην
Αυστραλία, και από την ελλαδική
περιφέρεια στην Αθήνα και τη
Θεσσαλονίκη. Αυτό, όμως, το σχήμα δεν μπορούσε να εκφράσει τον πλούτο του
μικρασιατικού πολιτισμού, το ειδικό του
βάρος στην ελληνική ιστορία.
Έτσι το Μικρασιατικό
ζήτημα σε όλες τις συνιστώσες του
παρέμεινε για πολλά χρόνια στο
περιθώριο. Λόγοι που σχετίζονταν με τις
κατά καιρούς προσεγγίσεις Ελλάδας και
Τουρκίας, - το ελληνοτουρκικό σύμφωνο
φιλίας του 1930, η κοινή ένταξη στο ΝΑΤΟ το
1952, οι συνομιλίες της χούντας και
απόσυρση το 1967 της ελληνικής
μεραρχίας από την Κύπρο καθώς και οι
νεφελώδεις πολιτικές «περί
εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας, συνεργασίας
και φιλίας»- απομόνωσαν
και περιθωριοποίησαν το
μικρασιατικό ζήτημα.
Η
νέα δυναμική της δεκαετίας του 1990 που
συνδυάστηκε με την επιστροφή της
Μκρασιατικής ιστορίας στο προσκήνιο, με
το αίτημα για την μνήμη, την αναγνώριση
της γενοκτονίας, με τις νέες
διεκδικήσεις των σωματείων, των
συλλόγων και των ομοσπονδιών,
δημιούργησε νέα δεδομένα. Οι παλιοί
Μικρασιάτες συνάντησαν τις νέες γενιές,
οι οποίες αναζήτησαν μία νέα σχέση με
την ιστορία και την παράδοση, περνώντας
σε νέες οδούς αναζήτησης της ταυτότητας.
Και εν μέρει το έχουν πετύχει αν
αναλογιστούμε το πρόσφατο παρελθόν της
λήθης, και το συγκρίνουμε με το παρόν της
ενεργοποίησης και του μέλλοντος της
δημιουργικής και της παραγωγικής μνήμης.
Το Μικρασιατικό είναι πλέον στο
προσκήνιο, στο φως, στην αλήθεια.
Σ΄ αυτήν την προσπάθεια
συνεισφέρουν και οι προσφυγικοί δήμοι, η
Νέα Ιωνία στην
Αττική με το Κέντρο Σπουδής και
Ανάδειξης του Μικρασιατικού Πολιτισμού
είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα
προσφοράς. Η πρότασή μας για το
Μικρασιατικό ζήτημα περνά και μέσα από
τη δημιουργία Τμήματος, προπτυχιακών ή/
και μεταπτυχιακών σπουδών
για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας (Ιωνία,
Πόντος, Θράκη ), μία πρόταση που αφορά τη
δημιουργία ενός μη κερδοσκοπικού
πανεπιστημιακού τμήματος την οποία
μπορούν να την υλοποιήσουν οι
προσφυγικοί δήμοι της Ελλάδας σε
συνεργασία με τις Ομοσπονδίες των
προσφυγικών σωματείων. Η αρχική υποδομή
υπάρχει στο προαναφερθέν Κέντρο Σπουδής
και Ανάδειξης του Μικρασιατικού
Πολιτισμού του Δήμου της Νέας Ιωνίας
στην Αττική, η
βούληση επίσης,
όπως υφίσταται και η κρίσιμη μάζα
προπτυχιακών και μεταπτυχιακών
φοιτητών που επιθυμούν να γνωρίσουν τον
Μικρασιατικό Ελληνισμό.
Πολλοί
που επιδίωξαν με τη βία και την πολιτική
να εξαφανιστεί ο Μικρασιατικός
Ελληνισμός και ο πολιτισμός του δεν το
κατάφεραν. Η Μικρά Ασία είναι η δική μας
κληρονομιά που αποτυπώνει τον πλούτο
του ελληνικού λαού και του
πολιτισμού του, την ιστορική του
ταυτότητα, τη γλώσσα, τη οικουμενικότητα,
το φυσικό και αρχιτεκτονικό τοπίο, είναι
ο πολιτισμός στον οποίο αναφέρονται
ως παγκόσμιο πρότυπο εκατομμύρια
άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, από τη
φιλοσοφία, την ιστορία και την ποίηση,
μέχρι την αστρονομία και τα
μαθηματικά. Είναι το σημείο αναφοράς των
επόμενων γενεών των προσφύγων που ζουν
στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Είναι
μία νέα,
ελπιδοφόρα και ουσιαστική προοπτική για
τους νέους ανθρώπους ώστε μέσα από την
εκπαίδευση να αναζητήσουν τη
γνώση και να ανακτήσουν την ταυτότητά
τους.
