Ουσία
στην εξουσία
Του
Χρήστου Κηπουρού {*}
Ναι μεν το υπέρτατο αγαθό του
ανθρώπου είναι η ίδια η ζωή, όμως ποιο
είναι το υπέρτατο αγαθό της ζωής; Άλλοι
λένε ότι είναι η αρετή, άλλοι ο ηθικός
βίος και η τελείωση. Ανάλογα ισχύουν
στην πολιτική. Οι θεμελιώδεις όσο και
συμβατικές αρχές και αξίες ομιλούν για
την έννοια του πολιτικού προτύπου. Τα
πρόσωπα της πολιτικής εξουσίας -μιλώ για
σοβαρές περιπτώσεις- πέραν από την
έγνοια της δημιουργίας, του πολιτικού
έργου, δεν ενδιαφέρονται λιγότερο για
το όνομα το οποίο θα αφήσουν. Αποτελεί
αχώριστο συνοδό της σκέψης τους, μαζί
φυσικά με τη Δημοκρατικότητα.
Υπάρχει όμως περί την εξουσία ένα
άλλο, το οποίο είναι επίσης σημαντικό
κοινό. Το συναντά κανείς σε
διακεκριμένες στιγμές της ιστορίας της
ανθρώπινης σκέψης. Κατά τον Πλάτωνα
είναι η φιλοσοφία. Αυτήν εγκωμιάζει όταν
λέει ότι οι άνθρωποι θα ευημερήσουν
μόνον όταν οι φιλόσοφοι πάρουν την
εξουσία ή όταν φιλοσοφήσουν οι
πολιτικοί ηγέτες {1}.
Κάτι που η ιστορία δείχνει ότι δεν
κατέκτησε την αιωνιότητα. Μπορεί μεν η
επιστήμη να είναι η βαθύτερη γνώση ενός
αντικειμένου ή και ανώτερη μορφή
επεξεργασίας σε μια συσσώρευση από
γνώσεις. Και μπορεί η φιλοσοφία να είναι
η ανώτερη μορφή της επιστήμης, όμως
δεν παύουν αμφότερες να αποτελούν
ουσιαστικές μεν, μερικότητες δε. Ας μην
επεκταθώ στην φιλοσοφική όσο κυρίως
στην εν τοις πράγμασι απόρριψη της
Πλατωνικής ρήσης από τον Αριστοτέλη, με
τις οποίες ο δάσκαλος του Αλέξανδρου
τοποθετεί τη φιλοσοφία στις πραγματικές
της διαστάσεις .
Μπορεί και άλλες εξειδικεύσεις ή και
εμβαθύνσεις να διεκδίκησαν και όντως να
κατάφεραν να κατακτήσουν σκήπτρα
μεγαλοσύνης, όμως ούτε και αυτές παύουν
να συνιστούν μερικότητες. Δεν είναι
μόνο η φιλοσοφία, η οποία τελικά αν
παραπέμπει σε κάτι, είναι η φαιά ουσία.
Ένα ουδέτερο χρώμα της ουσίας. Η
τελευταία η οποία είναι και το ζητούμενο,
όσο είναι ύλη τόσο είναι άυλη. Αυτό και
μόνο δείχνει ότι αν υπάρχει ένα
ανώτερο συστατικό αυτό δεν είναι άλλο
από την ουσία. Δεν αναφέρομαι στην
Αριστοτέλεια υπόσταση και το ομώνυμο
υποκείμενο αλλά κυρίως στη σημερινή
έννοια της λέξης «ουσία».
Μπορεί από πολύ παλιά η διακονία της
να εμπνέεται ακόμη και από τη στέρηση ή
και τις πολιτικές διώξεις, όμως για να εμπνεύσει
έχει ανάγκη τόσο από την πολιτική όσο
από τη Δημοκρατία. Με άλλα λόγια μια
σύγχρονη έκφραση αναζήτησης που
υπερβαίνει τόσο την πλατωνική ρήση για
φιλοσοφία στην εξουσία όσο βέβαια το
σύνθημα των διανοουμένων του Γαλλικού
Μάη, για φαντασία στην εξουσία, μπορεί να
είναι η ουσία στην εξουσία. Μερικότητα
μεν και αυτή αλλά και βυθοσκόπηση στις
κάθε τύπου εμπειρίες των όποιων
προηγούμενων μικρών και μεγάλων
κατακτήσεων του ανθρώπινου πνεύματος.
Το πόσο αναγκαία είναι όλα αυτά
φαίνεται και από το γεγονός ότι ακόμη
και η Αριστοτελική εκδοχή της λογικής η
οποία είναι η πιο ολοκληρωμένη ίσως
ανθρώπινη σκέψη, αδυνατεί να ερμηνεύσει
πλείστα όσα προβλήματα. Ζητήματα που
ανέλαβαν σχετικά πρόσφατες
επιστημονικές σχολές, όπως ο Φροϋδισμός.
Ναι μεν ο τελευταίος περιορίστηκε στην
ανάδειξη του ασυνείδητου όμως εάν
αυτό, από τη μια, επηρεάζει τόσο
καθοριστικά τη συμπεριφορά του ανθρώπου,
από την άλλη, έδειξε ότι οι λέξεις και ο
λόγος, όπως η ίδια η λογική, δεν φτάνουν
για να ανοίξουν όλες τις πόρτες του
εσώτερου διαμερίσματος της σκέψης.
Εννοείται ότι και η οικονομία, παρά
την αχανή έκταση την οποία καταλαμβάνει,
κατατάσσει στις μερικότητες, τις κατά
καιρούς φιλοσοφικές και επιστημονικές
πολιτικές και οικονομικές θεωρίες και
συστήματα.
Το ερώτημα που παραμένει είναι αν
υπάρξει νέα μερικότητα, ποιο θα είναι
τότε το καινούργιο σήμα κατατεθέν της.
Νομίζω ότι κάτι τέτοιο μπορεί να το
αποτελέσει ένα εκρηκτικό μεν μείγμα,
σταδιακής δε απελευθέρωσης ενέργειας, η
οποία θα εκλύεται από τη συνύπαρξη και
την αλληλεπίδραση των δυο μερών. Τόσο
από την ουσία στην εξουσία, όσο και από
την εξουσία στην ουσία. Με τον τρόπο αυτό
μόνο μπορούν να αξιοποιηθούν οι άλλες
μορφές από το χώρο του «είναι». Είτε
αυτές είναι αισθήματα είτε αισθήσεις
είτε χρώματα, θα μπορέσουν τότε να
φωτίσουν όχι μια ή δυο αλλά και άλλες
όψεις της ουσίας. Το ζητούμενο τότε της
εξίσωσης της σκέψης είναι η θεσμική
γεφύρωση της εν λόγω αιώνιας αντίθεσης,
υπέρ της πολιτικής και της Δημοκρατίας.
Η ουσία είναι αυτή η οποία μπορεί να
καλύψει πολλές περιοχές του «είναι».
Είναι κάτι σαν κατοικία του. Άλλωστε,
ακόμη και ετυμολογικά, προέρχεται από το
ρήμα «ειμί». Είναι όμως και κάτι ακόμη. Το
κεντρικό νόημα της κάθε υπόθεσης.
Είτε είναι ομιλία είτε ιδεολογία είτε
οποιοδήποτε άλλο ζήτημα. Χωρίς να
απορρίπτει κανείς συλλήβδην τις λέξεις
και τις λογικές τους συνθέσεις ή και να
κρέμεται από αυτές, δεν χρειάζεται και
πολύ ώστε να αποδειχθούν ότι είναι
οριακές. Πόσο μάλλον όταν από πολύ νωρίς,
αστοχήσουν στην πράξη. Ακόμη και στην
πιο ευνοϊκή εξέλιξη η σοφία είναι η μια
πλευρά του λόφου. Η άλλη είναι το «είναι».
Αυτές είναι οι δυο όψεις του ίδιου
νομίσματος. Ο λόγος για την ουσία. Μια
λέξη από την οποία παράγονται πέντε τόσο
σημαντικές σύνθετες λέξεις: εξουσία,
συνουσία, παρουσία, απουσία, περιουσία.
Και κάτι άλλο. Όσο και μεγάλος να
είναι ο σεβασμός ο οποίος οφείλεται προς
τα ιστορικά προϊόντα της ανθρώπινης
σκέψης, δεν πρέπει ποτέ να λησμονεί
κανείς και την αρχή που λέει ότι για
κανένα, όποιο και αν είναι αυτό, δεν
υπάρχουν ταμπού. Τα πάντα οφείλουν να
τίθενται υπό τη βάσανο της έκτασης που
καλύπτει η επιβεβαίωσή τους. Άμα δεχθεί
κανείς θέσφατα, τότε το πιο πιθανό είναι
κάποια δεδομένη στιγμή να συνεχίσει
κινούμενος σε μια μεταλλαγμένη σφαίρα.
Η οποία φυσικά προϋπήρξε πολύ πριν
από την ομώνυμη σφαίρα άλλων προϊόντων,
όπως εκείνα της γενετικής και τα εξ
αυτής τροποποιημένα.
Υπάρχουν όμως και δεδομένα που δεν
μπορεί κανείς να παρακάμψει. Ένα τέτοιο
είναι η Αριστοτέλεια λογική. Ένα άλλο
είναι το γέλιο του Δημόκριτου, που
έρχεται να επιβεβαιώσει την ουσία ως
έκφραση των αισθημάτων της χαράς της
δημιουργίας, της ίδιας της ζωής και των
χρωματισμών της. Ας μην επεκταθώ σε
χρωματισμούς άλλων αρχαίων ή νέων
αιώνων. Οφείλω όμως να πω ότι αν η
σημερινή Ευρώπη, ως πανευρωπαϊκή
Δημοκρατία ζήσει κατά τις επόμενες
δεκαετίες ένα νέο χρυσού αιώνα, η
Ελληνική κλασσική σοφία δεν αρκεί.
Η νέα εθνική και πολιτισμική
συμμετοχή, μόνο ως μεικτή ιστορίας έχει
ελπίδες να κάνει κάτι. Καταρχήν στην
ίδια την Ελλάδα, με την 4η Δημοκρατία, και
με θεσμικούς φορείς, δυο νέους
συλλογικούς της σοφούς. Το Δημόκριτο και
τον Αριστοτέλη. Μέχρι πρότυπο μπορεί να
γίνει και ζωγραφιά. Μια καλλίγραμμη με
σμιλευμένους θεσμούς, όσο όμορφα
χρώματα από την ιστορία και το μέλλον
για την ένδυσή της. Και φυσικά ένα γλυκό
πρόσωπο που μαζί με τα υπόλοιπα να
βγάζει προς τα έξω την αθωότητα και
καθαρότητα όσο και την έλξη της.
Σε μια τέτοια περίπτωση, πλάι στην
Αθηναϊκή κλασσική ομάδα, την Εκκλησία
και την αγορά
του Δήμου, τον Περικλή και τον συγγραφέα
του Επιτάφιου Θουκιδίδη, χρειάζονται να
προστεθούν και άλλα. Τόσο πρόσωπα όσο
βέβαια και πράγματα. Από τους αιώνες της
αρχαιότητας και μετέπειτα, μέχρι τους
τόπους όπου ευδοκίμησε η σκέψη και το «είναι».
Και μέχρι σε μια επεξεργασμένη θεσμική
πολιτική επάνω στην οποία θα θεμελιωθεί
η Τέταρτη Ελληνική Δημοκρατία. Τρόπος;
Το Δημοψήφισμα για το περιφερειακό και
τις αιρετές περιφέρειες και μια
αναθεώρηση του Συντάγματος ως προς τις
δυο ανεξάρτητες πνευματικές αρχές, που
ιδρυόμενες θα υπαχθούν απευθείας στον
Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Μια τέτοια Δημοκρατία θα μπορεί ως
ομοειδής να προστεθεί στις Δημοκρατίες
των υπόλοιπων Ευρωπαϊκών λαών, που ενώ
υστερούν στις μεικτές ιστορίας τους, ως
προς το παρόν προηγούνται παρασάγγες.
Μπορεί και αυτό να μην αρκεί αφού και οι νέοι
καιροί, είναι πολύ πιο απαιτητικοί,
όμως είναι μια αρχή. Έστω και αν δεν
υπάρχουν οιωνοί και το χρώμα του αιώνα θα
παραμείνει επί πολύ δυσδιάκριτο εάν
είναι χρυσαφί ή πορφυρούν ή γκρίζο ή
κάτι άλλο, το θετικό είναι ότι θα φύγουν
από τη μέση οι λευκές σελίδες. Όπως
επίσης οι μαύρες. Οι οποίες αν και δεν
έλειψαν από προηγούμενες αναγεννήσεις,
από την Αθηναϊκή Δημοκρατία έως τις
Ευρωπαϊκές, τώρα αποκλείονται. Αυτό
είναι ένα πρώτο δώρο, η βάση εκκίνησης
εάν υπάρξουν ουσία στην εξουσία και
εξουσία στην ουσία.
______________
Εικόνα α. Ο Αριστοτέλης και ο Πλάτων
ανάμεσα σε μέλη της Σχολής των Αθηνών,
Πηγή: Πίνακας του Ραφαήλ, Βατικανό,
Ιταλία,
Σημειώσεις
{1}
α. βλ. Πλάτωνος Πολιτεία, «Εάν μή οι
φιλόσοφοι βασιλεύσωσι έν ταις πόλεσιν ή
οι βασιλείς φιλοσοφήσωσι γνησίως τε και
ικανώς, ουκ έστι κακών παύλα ταις πόλεσι»
{1}
β. βλ. Πλάτωνος Ζ Επιστολή: «…κακῶν
οὖν οὐ
λήξειν
τὰ
ἀνθρώπινα
γένη,
πρὶν
ἂν
ἢ
τὸ
τῶν
φιλοσοφούντων
ὀρθῶς
γε καὶ
ἀληθῶς
γένος
εἰς
ἀρχὰς
ἔλθῃ
τὰς
πολιτικὰς
ἢ
τὸ
τῶν
δυναστευόντων
ἐν
ταῖς
πόλεσιν
ἔκ
τινος μοίρας
θείας
ὄντως
φιλοσοφήσῃ».
{*}
Πρώην Βουλευτής Έβρου {1993-2000},
Θράκη Μάρτιος 2005,
