Πίσω στο ευρετήριο

Οι περιπέτειες του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου

Της Χριστιάννας Λούπα*

christiannaloupa.wordpress.com  

Με χαρά πληροφορηθήκαμε την περασμένη Τετάρτη, ότι το ιστορικής και πολιτιστικής αξίας Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου, μετά από απίστευτες περιπέτειες, επέστρεψε στο Πατριαρχείο.

Εννιά μικρά στολίδια είναι σπαρμένα προς την ασιατική παραλία της θάλασσας του Μαρμαρά, σε απόσταση μιας ώρας περίπου με το καραβάκι από την Κωνσταντινούπολη. Εννιά πανέμορφα μικρά νησάκια, το καθένα με τη δική του ιστορία και προσωπικότητα, αιώνες τώρα φυλάνε σαν πολύτιμο φυλαχτό τον ελληνικό πολιτισμό και την αρχοντιά του. Τα καταπράσινα Πριγκηπόνησα, ή Κόκκινα νησιά –  γιατί το αργιλώδες χώμα τους είναι κατακόκκινο - ανάμεσα σε Ασία και Ευρώπη, αποτέλεσαν, όχι μόνο θέρετρα, αλλά και τόπο εξορίας βυζαντινών αυτοκρατόρων και διάφορων ανεπιθύμητων διασημοτήτων ανά τους αιώνες, γαλαζοαίματων και μη. Κι αντί τα πανέμορφα αυτά νησάκια να αποτελούν μια γέφυρα φιλίας ανάμεσα στις δυο ηπείρους, στέκουν εκεί για να προκαλούν, θαρρείς, προστριβές ανάμεσα στους δύο πολιτισμούς.

Δεν είναι τυχαίο πάντως,  ότι στα τέλη του 19ου αιώνα η γαλλική εταιρεία «Maurice de Beaux Arts» διάλεξε ένα απ’ αυτά τα στολίδια, την Πρίγκηπο, για να κατασκευάσει ένα πολυτελέστατο κτίριο – μαμούθ, προορισμένο για ξενοδοχείο με καζίνο. Είναι βέβαιο ωστόσο, ότι κανείς δεν φανταζόταν πως τόσα χρόνια μετά, το επιβλητικό αυτό ξύλινο αριστούργημα – μία από τις μεγαλύτερες ξύλινες κατασκευές ολόκληρου του κόσμου και η μεγαλύτερη της Ευρώπης – θα βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Αποικίες ποντικών, ξεχαρβαλωμένα πατώματα, μισογκρεμισμένοι τοίχοι, σπασμένα παράθυρα δε θυμίζουν τίποτα απολύτως από την αίγλη του πάλαι ποτέ πανέμορφου κτιρίου.

Η γαλλική εταιρεία είχε διαλέξει ένα ειδυλλιακό μέρος ανάμεσα στους δύο λόφους της Πριγκήπου – που οφείλει το όνομά της στην προτίμηση που της είχαν οι εστεμμένοι της εποχής και είναι γεμάτη ακόμα και σήμερα με ξύλινες επαύλεις που έχουν διασωθεί. Το νεόδμητο πενταώροφο  κτίριο διέθετε 206 υπνοδωμάτιά που επρόκειτο να φιλοξενήσουν την αφρόκρεμα της Ευρώπης, ενώ τα δύο διπλά σαλόνια, η τραπεζαρία και οι αίθουσες διαλέξεων και χορού, είχαν σκοπό να ικανοποιήσουν και τα πιο απαιτητικά γούστα. Όσο για τη γαλλικού τύπου κουζίνα, μία από τις καλύτερες του κόσμου, υποσχόταν γαστριμαργικές απολαύσεις αποκλειστικά μαγειρεμένες στον ατμό.

Η μοίρα, ωστόσο, δεν θέλησε να λειτουργήσει ποτέ αυτό το ξενοδοχείο, αφού ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Β΄ αποφάσισε ότι η χαρτοπαικτική λέσχη και το καζίνο δεν ταίριαζαν με τα ήθη της αυτοκρατορίας του. Άλλοι πάλι πιστεύουν πως ο σουλτάνος φοβόταν ότι θα γινόταν τόπος μυστικής συνάντησης των Νεοτούρκων, που επιβουλεύονταν την εξουσία του.

Όπως και να ‘χει πάντως το πράγμα το ξενοδοχείο παρέμεινε κλειστό από το 1898 μέχρι το 1902, οπότε και το αγόρασε με σουλτανικό φιρμάνι για λογαριασμό του Πατριαρχείου η Ελένη Ζαρίφη, της γνωστής οικογένειας ευεργετών. Το 1929 θα κατοχυρωθεί και με τίτλο της τουρκικής δημοκρατίας και θα περαστεί στο κτηματολόγιο.

Πράγματι, το κτίριο άρχισε αμέσως να λειτουργεί σαν Ορφανοτροφείο, αφού εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄. Στην αρχή φιλοξενούσε μόνο αγόρια, λίγο μετά και κορίτσια, αλλά και ορφανά τουρκόπουλα. Τα παιδιά παρακολουθούσαν μαθήματα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και παράλληλα μάθαιναν και διάφορες τέχνες.

62 χρόνια μετά, ωστόσο, αρχίζουν νέες περιπέτειες για το περιβόητο κτίριο, που κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του είχε φιλοξενήσει 5.744 ορφανά, πολλά από τα οποία διέπρεψαν στις επιστήμες, τα γράμματα και το εμπόριο. Έτσι, το 1964 η τουρκική κυβέρνηση κλείνει το Ορφανοτροφείο με την αιτιολογία ότι υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς και τα παιδιά διοχετεύονται σε διάφορα μοναστήρια. Το κτίριο εγκαταλείπεται οριστικά το 1999, οπότε και η Γενική Διεύθυνση Βακουφίων του τουρκικού κράτους το ανακηρύσσει παράνομα «μαζμπούτ», κατειλημμένο (= δημευμένο) βακούφι (= ευαγές ίδρυμα).

Από το σημείο αυτό και μετά το ορφανοτροφείο εγκαταλείπεται στην τύχη του. Έξι χρόνια αργότερα, τα τουρκικά δικαστήρια διέταξαν την ακύρωση των τίτλων του Πατριαρχείου, με το επιχείρημα ότι στερείται νομικής προσωπικότητας και επομένως δεν μπορεί να έχει τίτλους ιδιοκτησίας. Έτσι, το μοναδικής ιστορικής, πνευματικής και πολιτιστικής αξίας κτιριακό συγκρότημα του Ορφανοτροφείου ανήκει πλέον στη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων. Ας σημειωθεί εδώ ότι αυτό ήταν και το τελευταίο περιουσιακό στοιχείο που διέθετε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη.

Φαίνεται πως η Τουρκία δεν έχει καταλάβει ότι για να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πρέπει να ταυτίζεται και με την ευρωπαϊκή πολιτική και πάνω απ’ όλα να σέβεται τις διεθνείς συνθήκες. Γιατί φυσικά δεν είναι αυτή η πρώτη φορά που  καταστρατηγείται το άρθρο 42 της Συνθήκης της Λωζάνης, που προστατεύει όλα τα ευαγή ιδρύματα των επισήμων μειονοτήτων στην Τουρκία. Άλλα 18 ιδρύματα είχαν την ίδια τύχη πριν απ’ αυτό, παρ’ όλο που οι διατάξεις αυτές έχουν συνταγματικό κύρος και υπερισχύουν του κοινού νόμου.

Έχουν άδικο λοιπόν όταν μιλούν για «Τσέτες με κολάρα», τη στιγμή που, με απώτερο στόχο την πληθυσμιακή συρρίκνωση των μειονοτήτων και τον οικονομικό τους μαρασμό, χρησιμοποιούν τις γνωστές μεθόδους αρπαγής περιουσιών, απαγόρευσης μεταβίβασης κληρονομιάς, απαγόρευσης αξιοποίησης περιουσίας και παράνομης φορολογίας τρεις φορές πάνω από την αξία των ακινήτων, με σκοπό την κατάσχεση, τη δήμευση και την απαλλοτρίωση ακινήτων;

Το Πατριαρχείο, σε συνεργασία με άλλες μη μουσουλμανικές μειονότητες – που έχουν υποστεί παρόμοιες αδικίες – έχει ζητήσει επανειλημμένα την αλλαγή του σχετικού τουρκικού νόμου και ελπίζουμε ότι η τουρκική κυβέρνηση θα καταλάβει επιτέλους ότι στην ευρωπαϊκή οικογένεια – που φιλοδοξεί να μπει - δεν μπορεί να μπει με το χαντζάρι στο χέρι, αλλά θα πρέπει κάποτε να αρχίσει να κάνει προσπάθειες να εναρμονιστεί με το ευρωπαϊκό δίκαιo.

Γιατί γνωρίζουμε καλά ότι πολιτισμός σημαίνει να σέβεσαι τη διαφορετικότητα του άλλου και ότι οι πολιτισμοί πορεύονται παράλληλα, ανακαλύπτοντας στο δρόμο τα κοινά τους σημεία. Μόνο έτσι μπορούν οι λαοί να ζήσουν αρμονικά.

Εν πάση περιπτώσει, αμέσως μετά την ακύρωση των τίτλων, το Πατριαρχείο προσφεύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατά της απόφασης των τουρκικών δικαστηρίων και η προσφυγή γίνεται δεκτή. Το 2008 εκδίδεται από το ΕΔΑΔ καταδικαστική απόφαση για την Τουρκία επί της οποίας η τελευταία δεν άσκησε έφεση και… ήγγικεν η ώρα που το Ορφανοτροφείο επέστρεψε στον ιδιοκτήτη του. Το ΕΔΑΔ επιπρόσθετα επιδίκασε στην Τουρκία το ποσό των 6.000 ευρώ ως αποζημίωση και 20.000 για τα δικαστικά έξοδα. Το συγκρότημα πάντως, βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Πρόθεση του Πατριαρχείου ωστόσο  είναι, αφού γίνουν οι απαραίτητες επισκευές, να το μετατρέψει σε Διεθνές Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Ενημέρωσης.

*Η Χριστιάννα Λούπα είναι δικηγόρος και συγγραφέας