Η διεθνÞς οικονομßα αναζητÜ βηματισμü
Του Κþστα ΡÜπτη
Ο κßνδυνος της επιστροφÞς στην ýφεση και οι αντιφατικÝς στρατηγικÝς των κýριων πρωταγωνιστþν.
Το υπαρξιακü ερþτημα της Ευρωζþνης
Η εξαγορÜ χρüνου Ýχει τα üριÜ της. Και η Ε.Ε., αργÜ Þ γρÞγορα, θα Ýρθει αντιμÝτωπη με το γεγονüς üτι τα üποια σχÝδια διατυπþθηκαν το προηγοýμενο διÜστημα για την εμβÜθυνση της νομισματικÞς, οικονομικÞς και πολιτικÞς ενοποßησης δεν Ýχουν μπορÝσει να ξεπερÜσουν το στÜδιο της απλÞς εξαγγελßας.
Δεν κÜνει πιο εýκολα τα πρÜγματα το üτι το 2019 εßναι χρονιÜ ευρωεκλογþν, που σημαßνει üτι το μεν πρþτο εξÜμηνο οι ευρωπαúκοß θεσμοß θα περιπÝσουν σε "χειμερßα νÜρκη", το δε δεýτερο εξÜμηνο θα μαßνεται η μÜχη για τη νÝα σýνθεσÞ τους.
Θα περÜσει συνεπþς πολýτιμο χρονικü διÜστημα προτοý οι ΒρυξÝλλες επιστρÝψουν σε πλÞρη λειτουργßα, την ßδια στιγμÞ που σε πολιτικü επßπεδο η επÝκταση της κρßσης νομιμοποßησης δεßχνει να επεκτεßνεται απü τη σοσιαλδημοκρατßα προς τις διÜφορες εκδοχÝς της κεντροδεξιÜς, ανοßγοντας τον δρüμο για μια ισχυρÞ παρουσßα ακροδεξιþν και λαúκιστικþν δυνÜμεων.
Οι πραγματικÝς δυσκολßες αφοροýν, ωστüσο, τον επαναπροσδιορισμü του πυρÞνα της κοινÞς ευρωπαúκÞς πολιτικÞς. Την þρα που η παγκüσμια οικονομßα οδεýει αν üχι προς νÝα ýφεση, σßγουρα προς επιβρÜδυνση των Þδη μÜλλον ισχνþν αναπτυξιακþν ρυθμþν των προηγοýμενων χρüνων, επεßγει, αλλÜ και απουσιÜζει, κÜποιο νÝο ουσιþδες σχÝδιο για τη δρομολüγηση αντßρροπης δυναμικÞς. Ιδßως εÜν αναλογιστοýμε üτι μüλις ολοκληρþθηκε τυπικÜ η ποσοτικÞ χαλÜρωση της ΕΚΤ.
Στο δημοσιονομικü επßπεδο, η διακηρυχθεßσα περαιτÝρω αυστηροποßηση των κανüνων και του συντονισμοý σχετικοποιεßται απü τους ßδιους τους ευρωπαúκοýς θεσμοýς που αναγκÜζονται εßτε να προχωρÞσουν συμβιβασμοýς με "απεßθαρχες" εθνικÝς κυβερνÞσεις, σαν την ιταλικÞ, εßτε να κÜνουν τα "στραβÜ μÜτια", üπως στην περßπτωση της Γαλλßας, που προανÞγγειλε επß της ουσßας παραβßαση των δημοσιονομικþν κανüνων, προκειμÝνου να κατευνÜσει το κýμα κοινωνικÞς δυσαρÝσκειας που εκπροσþπησαν τα "κßτρινα γιλÝκα".
Την ßδια στιγμÞ μεγαλεπÞβολα σχÝδια, που θα θωρÜκιζαν την ευρωπαúκÞ οικονομßα Ýναντι επερχüμενων αναταρÜξεων στην παγκüσμια οικονομßα, üπως η τραπεζικÞ Ýνωση, στην πραγματικüτητα μÝνουν στα χαρτιÜ, με τα κρÜτη μÝλη να μην μποροýν να συμφωνÞσουν σε κοινοýς κανüνες για την εφαρμογÞ τους. Ιδßως η κοινÞ ασφÜλιση καταθÝσεων κρßνεται αδýνατο να προχωρÞσει, üσο δεν Ýχει ξεκαθαρßσει το πρüβλημα των "κüκκινων" δανεßων.
¼μως, το βασικü πρüβλημα εßναι πρωτßστως μια ιδιüτυπη κρßση ηγεσßας, που αφορÜ τüσο το εσωτερικü των κρατþν μελþν (απü τη σταδιακÞ απüσυρση της καγκελαρßου ΜÝρκελ μÝχρι την ταχεßα φθορÜ του ΕμανουÝλ Μακρüν) üσο και την ßδια την ¸νωση, κυρßως λüγω της απροθυμßας της Γερμανßας να αναλÜβει το κüστος τÞς εκ των πραγμÜτων ηγετικÞς θÝσης της. Το "μεßγμα" οδηγεß σε διαρκÞ αναβολÞ της αναμÝτρησης με ερωτÞματα κρßσιμα και επεßγοντα.
Εμπορικüς πüλεμος με ανοιχτÞ Ýκβαση
Η διορßα σιγÜ σιγÜ εξαντλεßται. Η αρχÞ του νÝου Ýτους συμπßπτει με τα μισÜ της 90Þμερης "εκεχειρßας" που συμφþνησαν ο Αμερικανüς πρüεδρος Ντüναλντ Τραμπ και ο ΚινÝζος ομüλογüς του Σι Τζινπßνγκ στο περιθþριο της Συνüδου της G20 στο ΜπουÝνος ¢ιρες, επιδιþκοντας την επßτευξη μιας συμφωνßας, þστε να αποφευχθεß η κλιμÜκωση ενüς εμπορικοý πολÝμου που μπορεß να παρασýρει προς τα κÜτω ολüκληρη την παγκüσμια οικονομßα.
Η διαπραγμÜτευση δεν θα εßναι καθüλου εýκολη, καθþς το διακýβευμα εßναι μεγÜλο και για τις δýο πλευρÝς. Ο Ντüναλντ Τραμπ γνωρßζει βÝβαια üτι οι κλÜδοι της αμερικανικÞς οικονομßας που συστρατεýονται πßσω απü τις επιλογÝς του δεν μποροýν να αντÝξουν μεσοπρüθεσμα ü,τι καταγγÝλλουν ως ασýμμετρη εμπορικÞ σχÝση με την Κßνα – οýτε μπορεß η αμερικανικÞ οικονομßα να στηριχτεß μüνο στον χρηματοπιστωτικü τομÝα και τις επιχειρÞσεις με παγκοσμιοποιημÝνη διαδικασßα παραγωγÞς. ¼μως και ο Σι Τζινπßνγκ, στη ρητορικÞ του οποßου Ýχει επιστρÝψει η αναφορÜ στην "αυτÜρκεια", δýσκολα θα δεχτεß Üνοιγμα της κινεζικÞς οικονομßας τÝτοιο που να περιορßσει πραγματικÜ τον Ýλεγχü της απü το Κομμουνιστικü Κüμμα.
¼μως, την ßδια στιγμÞ, αμφüτερες οι κορυφαßες οικονομικÝς δυνÜμεις γνωρßζουν üτι με ριζικÞ αýξηση των δασμþν και Ýναν συνακüλουθο περιορισμü του παγκüσμιου εμπορßου, διατρÝχουν τον κßνδυνο να ενεργοποιÞσουν υφεσιακÝς δυναμικÝς στην παγκüσμια αγορÜ. Και τις επιπτþσεις δεν εßναι διüλου δεδομÝνο üτι μποροýν να αντιμετωπßσουν με τα εργαλεßα που διαθÝτουν, εßτε πρüκειται για την αυξημÝνη κερδοφορßα και απασχüληση στις ΗΠΑ, εßτε την επÝκταση της εσωτερικÞς αγορÜς στην Κßνα – δεν εßναι Üλλωστε γνωστü κατÜ πüσον η ανÜπτυξη των μεγÜλων κινεζικþν εταιρειþν σε τεχνολογßες αιχμÞς θα υπερκαλýψει τυχüν μαζικÞ μεταφορÜ κατασκευαστικþν βÜσεων ξÝνων εταιρειþν στις χþρες της νοτιοανατολικÞς Ασßας.
Σε üλα αυτÜ προστßθεται και η ανησυχßα ενδεχüμενης επÝκτασης της αντιπαρÜθεσης εκτüς του οικονομικοý πεδßου. ¹δη πνÝει Ýνας αÝρας περισσüτερο συγκρουσιακüς σε ζητÞματα üπως η Νüτια ΣινικÞ ΘÜλασσα, το μÝλλον της ΤαïβÜν Þ ακüμα και η κορεατικÞ κρßση.
ΠÜντως, ακριβþς επειδÞ το τοπßο τοý εν εξελßξει εμπορικοý πολÝμου παραμÝνει αχαρτογρÜφητο, οι πιθανüτητες επιτυχοýς ολοκλÞρωσης των διαπραγματεýσεων εντüς του Ιανουαρßου, Þ Ýστω η παρÜταση της εκεχειρßας, Ýχουν κερδßσει Ýδαφος.
Τι θα γßνει με τα επιτüκια;
Για περßπου μßα δεκαετßα η πολιτικÞ επιτοκßων της αμερικανικÞς κεντρικÞς τρÜπεζας αποτÝλεσε μßα απü τις βασικÝς δικλßδες ασφαλεßας της παγκüσμιας οικονομßας. ΣτηριγμÝνη στη μελÝτη των συμπερασμÜτων απü τα λÜθη στην αντιμετþπιση του κραχ του 1929, η Fed επÝλεξε μια πολιτικÞ χαμηλþν επιτοκßων και κολοσσιαßας παροχÞς ρευστüτητας που επÝτρεψε την απορρüφηση των κραδασμþν της κρßσης του 2007-08 και την επιστροφÞ σε θετικοýς ρυθμοýς ανÜπτυξης.
ΕπÝμεινε μÜλιστα να διατηρεß πολý χαμηλÜ τα επιτüκια βÜσης ακüμη και üταν η αμερικανικÞ οικονομßα εßχε πια ανακÜμψει, επιτρÝποντÜς της να επανÝλθει, ýστερα απü πολλÜ χρüνια, σε μια συνθÞκη σχεδüν πλÞρους απασχüλησης, ενþ ταυτüχρονα στον χρηματοπιστωτικü κλÜδο οι αποτιμÞσεις επÝστρεφαν σε ýψη-ρεκüρ.
Υπü κανονικÝς συνθÞκες και με βÜση τους προσδιορισμÝνους στüχους της Fed, που εßναι να διατηρεß χαμηλÜ τον πληθωρισμü και υψηλÜ την απασχüληση, η κεντρικÞ τρÜπεζα Ýχει την υποχρÝωση κατÜ την ανοδικÞ συγκυρßα να προχωρÜ σε μικρÝς αυξÞσεις των επιτοκßων βÜσης και κατÜ συνÝπεια του συνολικοý κüστους δανεισμοý, þστε να αποτρÝπει το ενδεχüμενο υπερθÝρμανσης της οικονομßας. ¢λλωστε, ο ισολογισμüς της κεντρικÞς τρÜπεζας δεν μπορεß να διαστÝλλεται επ' Üπειρον.
¼μως, λüγω του αντιφατικοý χαρακτÞρα της διεθνοýς ανÜκαμψης και ενüψει σημαδιþν που παραπÝμπουν σε ενδεχüμενη νÝα ýφεση (Þδη η ανοδικÞ φÜση του κýκλου διαρκεß μια δεκαετßα), η αýξηση των επιτοκßων δεν ερμηνεýεται απü τις αγορÝς παρÜ ως ακüμα μßα πηγÞ Üγχους, μαζß με Üλλες εξελßξεις, üπως η κλιμÜκωση του εμπορικοý πολÝμου ΗΠΑ και Κßνας.
Αυτü εξηγεß και την αντιπαρÜθεση ανÜμεσα στον Ντüναλντ Τραμπ και τον κεντρικü τραπεζßτη Ζερüμ ΠÜουελ για την πολιτικÞ επιτοκßων, με τον Αμερικανü πρüεδρο να κατηγορεß την ομοσπονδιακÞ τρÜπεζα üτι διακυβεýει την καλÞ πορεßα της αμερικανικÞς οικονομßας – για να διασκεδÜσει τελικÜ τις εντυπþσεις διακηρýσσοντας üτι η Fed αýξησε τα επιτüκια ακριβþς επειδÞ η οικονομßα πÜει τüσο καλÜ.
Η ßδια η νομισματικÞ επιτροπÞ δεßχνει να ταλαντεýεται. Προχþρησε σε αýξηση επιτοκßου, αλλÜ ανακοßνωσε Üλλες δýο και üχι τρεις (üπως αρχικÜ εßχε αποφασßσει) αυξÞσεις για την επüμενη χρονιÜ, ομολογþντας üτι ακüμη δεν Ýχει πλÞρη εικüνα για τις δυναμικÝς της παγκüσμιας οικονομßας. Μüνο που Ýτσι, για πρþτη φορÜ ýστερα απü χρüνια, γßνεται η ßδια παρÜμετρος αστÜθειας και αβεβαιüτητας στο διεθνÝς τοπßο – ενþ οι αναδυüμενες οικονομßες μετροýν Þδη τις "πληγÝς" τους απü τον επαναπατρισμü της αφειδοýς ρευστüτητας με το οποßο η Fed τροφοδüτησε το σýστημα.
Το αßνιγμα της αγορÜς πετρελαßου
Οι τιμÝς του μαýρου χρυσοý διαμορφþνονται πÜντα ως αποτÝλεσμα ενüς συνüλου παραγüντων οι οποßοι συχνÜ δεν κινοýνται στην ßδια κατεýθυνση. Το ενεργειακü κüστος εξαρτÜται απü τη γενικÞ τÜση της παγκüσμιας οικονομßας, Üρα και τη ζÞτηση, τις εξελßξεις στις ανανεþσιμες πηγÝς ενÝργειας (αν και αργεß ακüμη η απεξÜρτηση απü τα ορυκτÜ καýσιμα), τη διÜθεση των παραγωγþν να αυξÞσουν Þ να μειþσουν τη συνολικÞ προσφορÜ, την ανÜγκη να επιτρÝπουν οι τιμÝς τις επενδýσεις στην αξιοποßηση νÝων κοιτασμÜτων και νÝων πηγþν üπως οι σχιστολιθικοß υδρογονÜνθρακες, αλλÜ και την αυξανüμενη σημασßα των χρηματιστηριακþν πρÜξεων επß των μελλοντικþν τιμþν του μαýρου χρυσοý.
¼σο πιο ευμετÜβλητη γßνεται η παγκüσμια οικονομßα, τüσο αυξÜνονται και οι διακυμÜνσεις στην τιμÞ του πετρελαßου. Αυτü μπορεß να εξηγÞσει γιατß τον Οκτþβρη φτÜσαμε σε μερικÜ απü τα υψηλüτερα σημεßα των τελευταßων ετþν ενþ προς το τÝλος της χρονιÜς εßχαμε σημαντικÞ αποκλιμÜκωση.
ΠÜντως, οι περισσüτεροι αναλυτÝς των ενεργειακþν αγορþν εκτιμοýν üτι σε γενικÝς γραμμÝς το 2019 δεν θα εßναι μια χρονιÜ σημαντικÞς υποχþρησης και εκτιμοýν üτι μια τιμÞ αναφορÜς γýρω στα 70 δολÜρια ανÜ βαρÝλι μπορεß να αποτελÝσει το σημεßο ισορροπßας της αγορÜς.
Μια σειρÜ παραγüντων συντελοýν σε αυτÞ την εκτßμηση. Δεν εßναι δεδομÝνο üτι μÝσα στο 2019 θα υπÜρξει τÝτοια ýφεση που θα οδηγÞσει σε μεγÜλη μεßωση της παγκüσμιας ζÞτησης για ορυκτÜ καýσιμα. ΞεκινÜ με τη νÝα χρονιÜ η εφαρμογÞ των σχετικþν περιορισμþν στην παγκüσμια παραγωγÞ που συναποφÜσισαν οι πετρελαιοπαραγωγÝς χþρες (με τη μορφÞ πλÝον του OPEC+, Þτοι με τη συμφωνßα ανÜμεσα σε ΣαουδικÞ Αραβßα και Ρωσßα). Οι ΗΠΑ, πÜλι, Ýχουν συμφÝρον να διατηροýνται οι τιμÝς σε επßπεδα που να καθιστοýν κερδοφüρο την παραγωγÞ σχιστολιθικοý αερßου.
¼μως, οι αβεβαιüτητες παραμÝνουν. ΑυτÝς δεν αφοροýν μüνο τις τÜσεις της παγκüσμιας οικονομßας Þ τις επιπτþσεις απü περιφερειακÝς συγκροýσεις, üπως της ΥεμÝνης, αλλÜ και τη συμπεριφορÜ των ßδιων των πετρελαιοπαραγωγþν χωρþν. Για παρÜδειγμα, η αýξηση της τιμÞς ενισχýει και την αμερικανικÞ παραγωγÞ (που μπορεß να φτÜσει τα 12 εκατομμýρια βαρÝλια ημερησßως), Üρα και την παγκüσμια προσφορÜ, οδηγþντας ακολοýθως στην απüτομη υποχþρηση των τιμþν. Καθüλου τυχαßα, οι περισσüτεροι αναλυτÝς αναμÝνουν σημαντικÝς διακυμÜνσεις στη διÜρκεια της χρονιÜς.
