Πίσω στο ευρετήριο

Οικονομική εξωστρέφεια: νέα επιλογή και συμπεριφορά

Του Πάνου Λειβαδά

Η τελετή λήξεως των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, η οποία επισφράγισε μία από τις μεγαλύτερες μεταπολεμικές επιτυχίες της χώρας μας, σηματοδότησε το τέλος μιας μακράς περιόδου όπου η ανάπτυξη εδραζόταν στους εσωστρεφείς προσανατολισμούς του ελληνικού κράτους. Στο σημερινό διεθνές περιβάλλον, η επιτυχία προϋποθέτει και απαιτεί πια εξωστρεφή προσέγγιση. Απαιτεί, αφ' ενός, τη διαμόρφωση εσωτερικού περιβάλλοντος όπου παράγονται ελκυστικά (βλ. ανταγωνιστικά) προϊόντα και υπηρεσίες και προσελκύονται ξένα κεφάλαια, αφ' ετέρου δε, τη μεθοδική δημιουργία δικτύων πρόσβασης και διείσδυσης στις ξένες αγορές για τη διασφάλιση της εξαγωγής και διανομής των εν λόγω προϊόντων και υπηρεσιών.

Η εσωστρεφής ανάπτυξη είχε ως πυλώνες τα ευρωπαϊκά «πακέτα» στήριξης των δεκαετιών του '80 και του '90, την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων από το 1996 και μετά, καθώς και την κατασκευαστική έκρηξη που έλαβε χώρα την περίοδο αυτή. Κοινός παρονομαστής των παραπάνω ήταν τόσο ο διεθνής όσο και ο εσωτερικός δανεισμός. Παρ' όλα αυτά, χάρη στους παραπάνω πυλώνες, συντηρήθηκε το θετικό πρόσημο στο ρυθμό ανάπτυξης της χώρας μας, τη δεκαετίας του '90, που συνέπεσε με την έντονη ανάπτυξη των οικονομιών των «δυτικών» κοινωνιών. Αδιαμφισβήτητα, ο ρυθμός ανάπτυξης εντάθηκε μετά την είσοδό μας στην ΟΝΕ, καθώς και στη διάρκεια της τελικής ευθείας πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Ο εσωτερικός προσανατολισμός της χώρας ενείχε δύο σημαντικές αδυναμίες. Αφ' ενός ήταν εξ ορισμού βραχυπρόθεσμος ή, στην πιο αισιόδοξη ανάγνωση, μεσοπρόθεσμος. Τα «πακέτα» στήριξης κάποτε θα μειώνονταν ή και θα τελείωναν, οι Ολυμπιακοί είχαν ακόμα σαφέστερη ημερομηνία λήξεως και η συνδεδεμένη με αυτές τις δύο παραμέτρους κατασκευαστική έκρηξη θα επανερχόταν σύντομα σε πιο λογικούς ρυθμούς. Αφ' ετέρου, ούτε οι τρεις προαναφερθέντες πυλώνες ούτε και η εισαγόμενη οικονομική αισιοδοξία της δεκαετίας του '90 υπηρετούσαν την υιοθέτηση σημαντικών αρχών από την κοινωνία μας, όπως, επί παραδείγματι, η ανάγκη να είμαστε ανταγωνιστικοί.

Η παραπάνω αρχή ήταν γνωστή, φυσικά, σε μεγάλο μέρος του ιδιωτικού τομέα, για τον οποίο η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων ή των υπηρεσιών του στο εξωτερικό είναι ζήτημα επιβίωσης. Αλλες, όμως, δυνάμεις της κοινωνίας μας, λόγω ακριβώς της «ανέξοδης» εσωστρεφούς ανάπτυξης, διαμόρφωναν μια νοοτροπία στο επίκεντρο της οποίας βρίσκονταν αντιλήψεις που φρέναραν την ανταγωνιστικότητα και τη μεγέθυνση της αναπτυξιακής πίτας. Παράλληλα, ανέπτυσσαν τη διαπραγματευτική ισχύ των ολίγων, προκειμένου αυτοί να μεγιστοποιήσουν το μερίδιό τους. Οι πρακτικές αυτές συνέβαλαν στο να παραμένει η πίτα στάσιμη. Κάποιος, μάλιστα, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η νοοτροπία αυτή διείσδυσε ακόμα και σε επίπεδο κουλτούρας.

Με τη λήξη των Ολυμπιακών αλλά και μέσα στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνιστικού περιβάλλοντος που επιβάλλει συγκεκριμένες προσεγγίσεις στην οικονομική μας σκέψη, η εξωστρεφής ανάπτυξη αποτελεί μονόδρομο. Αποτελεί, με άλλα λόγια, το μοναδικό διαθέσιμο δρόμο, προκειμένου το κράτος να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του, δημιουργώντας θέσεις εργασίας που να μη συνδέονται άμεσα με το κράτος -το οποίο ως εργοδότης έχει εξαντλήσει προ πολλού το μεγαλύτερο μέρος του δυναμικού του- και χωρίς να καταφεύγει σε δανεισμό.

Για τη διαμόρφωση ενός κατάλληλου περιβάλλοντος στο εσωτερικό, η κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά διαρθρωτικών ρυθμίσεων που υπηρετούν τους νέους στόχους και οδηγούν σε ορθολογική αντιμετώπιση παλαιών και νέων ζητημάτων που λειτουργούν σε βάρος της κοινωνίας (είτε πρόκειται για τους φορολογούμενους πολίτες είτε για τις ανταγωνιστικές επιχειρηματικές μονάδες). Για παράδειγμα, ο νέος αναπτυξιακός νόμος προσφέρει ένα νέο πλαίσιο ενίσχυσης των ιδιωτικών επενδύσεων και ιδιαιτέρως εκείνων περιφερειακού χαρακτήρα, με προβλέψεις που περιλαμβάνουν μέγιστη δυνατή ενίσχυση στο 55% για τις άμεσες επιχορηγήσεις στο σύνολο της χώρας ή τη μείωση της ίδιας συμμετοχής των επενδυτών στο 25% από το 40%.

Είναι μια παρέμβαση ενδεικτική του κεντρικού ρόλου που αποδίδει η νέα οικονομική πολιτική στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και στην ισόρροπη διάχυση του οικονομικού αποτελέσματος. Αλλωστε, στην ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας αποσκοπεί και το νέο νομοθετικό πλαίσιο των Συμπράξεων Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα. Συγχρόνως, η φορολογική μεταρρύθμιση που έχει δρομολογηθεί αποσκοπεί στη διασφάλιση της σταθερότητας του συστήματος, ενώ περιλαμβάνει και αναπτυξιακές προβλέψεις, όπως εκείνη της μείωσης των φορολογικών συντελεστών από το 35% στο 25% τα επόμενα χρόνια.

Τον ίδιο ειρμό σκέψης υπηρετούν και άλλες παρεμβάσεις στον διοικητικό και τον εποπτικό τομέα. Ενδεικτικά, με το νέο νόμο του υπουργείου Ανάπτυξης για την αδειοδότηση των μεταποιητικών επιχειρήσεων, ο χρόνος που απαιτείται για τη χορήγηση άδειας εγκατάστασης σε εταιρείες χαμηλής όχλησης -που αποτελούν το 75% των σχετικών επενδύσεων- είναι μεταξύ 10 και 30 ημερών, όταν ο αντίστοιχος χρόνος μέχρι τώρα έφτανε τoυς 12 μήνες. Για τo υπόλοιπο 25% των επιχειρήσεων, μέσης και υψηλής όχλησης, μία και μόνο Διεύθυνση αναλαμβάνει πλέον τη διακίνηση των δικαιολογητικών, ώστε ο επενδυτής να μην απευθύνεται σε πολλές υπηρεσίες, ξοδεύοντας χρόνο και χρήμα.

Το σημαντικό κεφάλαιο της Κίνας

Εξαιρετικής σημασίας είναι, επίσης, η αναβάθμιση του ρόλου της εποπτείας, τον οποίο επιβάλλεται να διαθέτει μία σύγχρονη πολιτεία που εμπιστεύεται και στηρίζει τον ιδιωτικό τομέα, αλλά, συγχρόνως, διασφαλίζει πως οι νόμοι ισχύουν για όλους. Η αναβάθμιση του ρόλου της Επιτροπής Ανταγωνισμού, επί παραδείγματι, και η στήριξη όλων των πρόσφατων αποφάσεών της συνάδουν με αυτήν την κεντρική αντίληψη.

Η διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος, το οποίο εγγυάται όρους ανταγωνιστικότητας για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες μας, αποτελεί, όμως, το ένα σκέλος της εξίσωσης. Το άλλο σκέλος αποτελείται απ' όλες εκείνες τις πολιτικές που εφαρμόζονται προκειμένου τα προϊόντα και οι υπηρεσίες να βρουν διαύλους πρόσβασης στις διεθνείς αγορές - κυρίως τις «νέες» αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, εκείνες που αναδύονται μετά την πρόσφατη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης ή εκείνες που προαλείφονται γι' αυτήν. Ολες οι παραπάνω προσελκύουν παγκόσμιο ενδιαφέρον και παρουσιάζουν εξαιρετικές ευκαιρίες για τη χώρα μας, όσο προσεγγίζονται με σχέδιο και μεθοδικότητα, λόγω της γεωγραφικής τους εγγύτητας, του σχετικώς μικρότερου ανταγωνισμού -αφού η διείσδυση των ανταγωνιστών δεν έχει φτάσει ακόμα στα επίπεδα που συναντάμε στις ωριμότερες αγορές- αλλά και της συγκεκριμένης μεταολυμπιακής συγκυρίας. Αλλωστε, μετά την επιτυχή διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, η διεθνής κοινή γνώμη αντιλαμβάνεται την Ελλάδα ως ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον και τους Ελληνες ως αξιόπιστους συνομιλητές. Η παραπάνω αντίληψη αποτελεί προστιθέμενη αξία, που μπορεί να διαχυθεί βεβαίως στα προϊόντα και τις υπηρεσίες της.

Η Κίνα αποτελεί ένα άλλο σημαντικό κεφάλαιο για τη χώρα μας. Η ολυμπιακή συγκυρία, η οποία ανέδειξε την Ελλάδα ως τιμώμενη χώρα στην Κίνα το 2008, ανοίγει το δρόμο για ευρεία συνεργασία των δύο λαών σε επίπεδο μεταφοράς ολυμπιακής τεχνογνωσίας, σε θέματα ασφάλειας και επικοινωνίας, αλλά και σε επίπεδο προσέγγισης προκειμένου η Ελλάδα να αποτελέσει διαμετακομιστικό κόμβο της Κίνας προς την Ευρώπη. Παράλληλα, οι δύο χώρες έχουν προχωρήσει σε μνημόνιο για τον τουρισμό.

Για την αξιοποίηση των ευκαιριών που μας ανοίγονται, απαιτείται η δικτύωση με τις αγορές-στόχους. Προϋπόθεση είναι η άρθρωσή μας με τις κοινωνίες τους ώστε να αποκτήσουμε οικειότητα με τις αντιλήψεις και τις ανάγκες τους, να δημιουργήσουμε σχέσεις εμπιστοσύνης με τους πολίτες τους και να βρούμε τους προσφορότερους τρόπους προσέγγισης κάθε χώρας ξεχωριστά. Η σημερινή πολιτική του υπουργείου Εξωτερικών αποσκοπεί ακριβώς σε αυτόν το μακρο-στόχο.

Η ελληνική οικονομική διπλωματία συντίθεται από τις εξής ενότητες: την αναπτυξιακή συνεργασία σε συνδυασμό με τη διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια, την προσέγγιση χωρών της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης μέσω της Οργάνωσης Οικονομικής Συνεργασίας του Εύξεινου Πόντου, και την προσέγγιση χωρών της ευρύτερης περιοχής μέσω του Ελληνικού Σχεδίου για την Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων.

Με τραυματικές εμπειρίες οι ίδιοι, οι Ελληνίδες και οι Ελληνες είναι από τους περισσότερο ευαισθητοποιημένους πολίτες στο κόσμο, ενώ διαθέτουν γρήγορα ανακλαστικά στην αντιμετώπιση μεγάλης κλίμακας καταστροφών που απαιτούν άμεση ανθρωπιστική βοήθεια. Επιδείξαμε εξαιρετική ευαισθησία στο πρόσφατο τσουνάμι στη ΝΑ Ασία, στη Νέα Ορλεάνη, στο Πακιστάν αλλά και στο Μπεσλάν, όπου το υπουργείο Εξωτερικών και η «Αλληλεγγύη», ο Μη Κυβερνητικός Οργανισμός της Εκκλησίας της Ελλάδας, αναγνώρισαν την ανάγκη όχι μόνο για ανθρωπιστική αλλά και για αναπτυξιακή βοήθεια. Χαρακτηριστικά, οι παραπάνω φορείς έχουν αναλάβει την κατασκευή νέου σχολείου, οικοτροφείου, και εκκλησίας στην περιοχή, ώστε να βελτιωθεί η ζωή των μαθητών που έζησαν τη βαρβαρότητα της τρομοκρατίας.

Στο πλαίσιο αυτό της αναπτυξιακής συνεργασίας, η Ελλάδα εφαρμόζει, για παράδειγμα, το Σχέδιο για την Οικονομική Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων, ένα πενταετές αναπτυξιακό πρόγραμμα. Παράλληλα, δημιουργήθηκε νέο ελληνοαλβανικό ιδιωτικό σχολείο στην Κορυτσά, με τη συμβολή των ελληνικών υπουργείων Εξωτερικών και Παιδείας. Επίσης, με δαπάνη του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, οργανώθηκε τμήμα Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο της Κορυτσάς. Μέσω της σημαντικής ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής συμβολής της, η Ελλάδα αποτελεί φάρο ειρήνης και σταθερότητας στα Βαλκάνια και στην ευρύτερη περιοχή.

Τέλος, στο πλαίσιο του ΟΟΣΕΠ -την Προεδρία του οποίου ανέλαβε η Ελλάδα από τον Οκτώβριο του 2004- λειτουργούν ήδη 7 Διυπουργικές Επιτροπές, οι οποίες καλύπτουν το σύνολο των οικονομικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στα 12 κράτη που μετέχουν. Οι τομείς αυτοί είναι η ενεργειακή συνεργασία, οι μεταφορές και συγκοινωνίες, ο τουρισμός και οι επιχειρήσεις, τα ζητήματα «χρηστής διακυβέρνησης» (που περιλαμβάνει την παροχή τεχνογνωσίας σε περιοχές ευθύνης υπουργείων Εσωτερικών και Αμυνας), τα ζητήματα Δημόσιας Τάξης και Ασφάλειας (για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και της παράνομης διακίνησης ανθρώπων) και ζητήματα συνεργασίας μεταξύ των Κοινοβουλίων.

Σημαντικό επίτευγμα για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της Οργάνωσης Οικονομικής Συνεργασίας του Εύξεινου Πόντου αποτελεί η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας, της Ρωσίας και της Βουλγαρίας για την κατασκευή του αγωγού πετρελαίου Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης. Πρόκειται για ένα έργο που αναβαθμίζει γεωστρατηγικά την ευρύτερη περιοχή και συμβάλλει στην οικονομική ευημερία των κρατών της, ενώ αποτελεί πρότυπο δημιουργίας ενός δικτύου συνεργασίας που αξιοποιεί τις δυνατότητες του Οργανισμού. Στο πλαίσιο της ενεργειακής συνεργασίας, γενικότερα, οι πρόσφατες εξελίξεις καθιστούν τη χώρα διεθνή ενεργειακό κόμβο. Επιγραμματικά, η κατ' ουσίαν επέκταση του Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης προς την Ευρώπη μέσω του ελληνοϊταλικού αγωγού, η προώθηση της διασύνδεσης των ηλεκτρικών δικτύων Ελλάδας - Τουρκίας, η παράλληλη ενίσχυση της διασύνδεσης με τη Βουλγαρία και τη FYROM και η υπογραφή στη χώρα μας της Διεθνούς Συνθήκης για τη δημιουργία «Ενεργειακής Κοινότητας ΝΑ Ευρώπης» είναι γεγονότα κομβικής σημασίας.

Εν κατακλείδι, το διεθνές περιβάλλον και οι σημαντικές ευκαιρίες που ανοίγονται μετά την εξαιρετικά επιτυχημένη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων επιβάλλουν το νέο, εξωστρεφή προσανατολισμό της ελληνικής οικονομίας. Η κυβέρνηση, με τολμηρές πρωτοβουλίες, πετυχαίνει τη δημιουργία εσωτερικού περιβάλλοντος για τη μέγιστη ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών της, καθώς και την εδραίωση δικτύων πρόσβασης των παραπάνω σε ξένες αγορές. Δημιουργεί, έτσι, τις προϋποθέσεις για βιώσιμη ανάπτυξη της οικονομίας σε μια απαιτητική εποχή.

Αλλωστε, ο κόσμος έχει περάσει πια σε μια νέα εποχή χωρίς επιστροφή. Δεδομένων των συγκεκριμένων συνθηκών, ο ρόλος του κράτους είναι να βοηθήσει τους πολίτες να προσαρμοστούν σε αυτό το περιβάλλον με τους λιγότερους κραδασμούς και με όπλο τη γνώση, την έρευνα και την τεχνολογία. Στόχος μας δεν πρέπει να είναι η καταφυγή σε λύσεις που προσφέρουν βραχυπρόθεσμα μικρο-οφέλη, αλλά πολιτικές που να εγγυώνται -μακροπρόθεσμα- ανταγωνιστικότητα για τις παραγωγικές δυνάμεις μας και πρόοδο για την κοινωνία μας.

Ο κ. Πάνος Λειβαδάς είναι γενικός γραμματέας Ενημέρωσης.