Φάνης
Μαλκίδης
Μορφές
πολιτισμού στον Πόντο τον 19ο και 20ο
αιώνα. Ο Τύπος και οι δημοσιογράφοι
Μέρος
της εισήγησης στο 3ο Συμπόσιο του
Κέντρο Μικρασιατικού Πολιτισμού «Ο
Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, τρεις
χιλιετίας μικρασιατικού πολιτισμού».
Νέα Ιωνία 23-25 Νοεμβρίου 2007.
Ο πολιτισμός έχει διάφορες εκφράσεις, οι οποίες εμπλουτίζουν και την κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Ειδικότερα οι πολιτισμικές εκφράσεις όταν συνδυάζονται με την επιβίωση ενός λαού ή μιας εθνοτικής ομάδας, αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Μία τέτοια περίπτωση είναι η πολιτιστική διαδρομή του ελληνικού λαού στην καθ’ υμάς Ανατολή στον Πόντο, στη Θράκη, στην Ιωνία, στη Θράκη, την Καππαδοκία. Εκεί όπου οι εκφάνσεις του ελληνικού πολιτισμού ταυτίστηκαν με την ανάγκη του ελληνικού λαού να επιβιώσει σε δύσκολες πολιτικές και αργότερα πολεμικές στιγμές, οι οποίες οδήγησαν στη γενοκτονία και τη βίαιη εκδίωξη. Η μουσική, η λογοτεχνία, η εκπαίδευση, ο αθλητισμός, ο τύπος και άλλες μορφές πολιτισμού, όχι μόνο συνέβαλλαν στη διατήρηση της φυσιογνωμίας του θρακικού, ποντιακού, ιωνικού ελληνισμού, όχι μόνο εμπλούτισαν τον ελληνικό πολιτισμό γενικότερα αλλά και αποτέλεσαν ουσιαστικά στηρίγματα του ελληνικού λαού. Ο τύπος ουσιαστικά η μόνη φωνή έκφρασης με εξωστρεφή προσανατολισμό της ελληνικής πολιτισμικής ιδιαιτερότητας εντός του οθωμανικού κράτους, αποτέλεσε δια δεκάδες χρόνια μία ιδιαίτερης αξίας δραστηριότητα. Οι εφημερίδες, τα περιοδικά εκδιδόμενα από επαγγελματίες δημοσιογράφους αλλά και συλλόγους και κοινότητες, αποτέλεσαν μία μοναδικής σημασίας λειτουργία του Ελληνισμού και ανέδειξαν σε πολύ δύσκολες, πολλές φορές, συνθήκες τις δραστηριότητες αλλά και τα προβλήματα. Λίγο αργότερα στην κορύφωση του μικρασιατικού δράματος ήταν οι φωνές ανάδειξης των βιαιοτήτων και μετέπειτα οι πηγές αναζήτησης στοιχείων και τεκμηρίων διάπραξης ενός εγκλήματος όχι μόνο ενάντια στον ελληνικό λαό αλλά και τον πολιτισμό, μέρος του παγκόσμιου πολιτισμικού συστήματος.
Η καταγραφή της δραστηριότητας των εντύπων στον Πόντο το 19ο και 20ο αιώνα μέχρι και τη γενοκτονία η οποία αφαίρεσε τη ζωή σε παραπάνω από 350.000 Έλληνες, αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία, όταν αποδοθεί και η σημαντική θέση που έχουν δύο μεγάλες πνευματικές μορφές- δημοσιογράφοι στην πολιτιστική δραστηριότητα στον Πόντο, ο Ν. Καπετανίδης και ο Φ. Κτενίδης. Μορφές οι οποίες βίωσαν τα γεγονότα στην περιοχή και τέλος τη γενοκτονία, η οποία διέκοψε κάθε πολιτισμική και εθνική παρουσία και έκφραση. Ο Ν. Καπετανίδης, απαγχονίστηκε στην Αμάσεια το 1921 μαζί με την υπόλοιπη πνευματική ηγεσία του Πόντου, ενώ ο Φ. Κτενίδης πρόλαβε να διαφύγει στην Ελλάδα και αναδείχθηκε σε σημαντικότατη μορφή του προσφυγικού πλέον Ποντιακού Ελληνισμού, έχοντας στο ενεργητικό του σπουδαία κείμενα για τον Πόντο και την ανιστόρηση της ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά στη Βέροια και την εύρεση της θαυματουργής εικόνας, την οποία είχαν κρύψει οι μοναχοί πριν την αναγκαστική τους αναχώρηση για την Ελλάδα το 1922.
