ΕξωτερικÞ ΠολιτικÞ: Τα πρÜγματα με το üνομÜ τους
Του ΝΙΚΟΛΑ ΚΑΤΣΙΜΠΡΑ*
ΔιαβÜζοντας το τελευταßο Üρθρο του κυρßου ΑντιπροÝδρου της ΚυβÝρνησης και υπουργοý Εξωτερικþν στην ΚαθημερινÞ της ΚυριακÞς (02/11), σχετικÜ με τις στρατηγικÝς προτεραιüτητες της ελληνικÞς εξωτερικÞς πολιτικÞς, μια ρÞση μου Þρθε στο μυαλü: ? «ΠαρÜνοια εßναι να επαναλαμβÜνεις τα ßδια λÜθη και να περιμÝνεις διαφορετικÜ αποτελÝσματα.»
ΑυτÞ εßναι μια απü τις πιο αγαπημÝνες δημοσιεýσεις στο διαδßκτυο, αποδιδüμενη συνεχþς στον ΑúνστÜιν. Ο λüγος του συνειρμοý μου με το κεßμενο του κου ΑντιπροÝδρου, το οποßο κÜνει αναφορÜ στον πραγματικÜ κρßσιμο ρüλο της συλλογικüτητας και της πολυφωνßας, Ýχει να κÜνει με την κυκλικÞ σχÝση λαθþν και αποτελεσμÜτων – üχι με τη χρÞση της λÝξης «παρÜνοια» με την ιατρικÞ Ýννοια, αλλÜ μεταφορικÜ. ΑπλÜ, εßμαστε τρελοß να επαναλαμβÜνουμε τα ßδια λÜθη;
ΕπειδÞ üμως δεν Ýχω καμßα εμπιστοσýνη στην Üκριτη διαδικτυακÞ αυθεντßα, Ýψαξα να βρω την πηγÞ της φρÜσης, þστε να κατανοÞσω σε τι πραγματικÜ αναφÝρεται. Χωρßς Ýκπληξη, Ýκανα μια διασκεδαστικÞ αλλÜ συνÜμα βαθýτατα συμβολικÞ ανακÜλυψη, εντοπßζοντας την προÝλευση της ρÞσης σε Ýνα αρκετÜ απροσδüκητο κεßμενο. Ο παραπÜνω ορισμüς της παρÜνοιας δεν Ýχει να κÜνει με τον ΑúνστÜιν, αλλÜ εßναι μÝρος της εισαγωγÞς ενüς εγχειριδßου των Ανþνυμων Ναρκομανþν της ΑμερικÞς, απü της αρχÝς τις δεκαετßας του 1980. ΟυσιαστικÜ, εßναι Ýνας ορισμüς του εθισμοý.
ΔιαβÜζοντας ξανÜ το κεßμενο του κυρßου ΑντιπροÝδρου, Ýχοντας λοιπüν υπüψιν την Ýννοια του εθισμοý, μου προÝκυψαν οι παρακÜτω ερωτÞσεις:
Ενþ εßναι μια ωραßα ανÜλυση ενüς πολý πολýπλοκου θÝματος, τι το διαφορετικü μας λÝει; Τι διαφορετικü Ýχει, Þ πρÝπει να γßνει þστε να εßμαστε πιο αποτελεσματικοß στην εξωτερικÞ μας πολιτικÞ; Πολλοß ßσως συμφωνοýν με το ρüλο της συναßνεσης, επß του πρακτÝου üμως – Ýχει διαμορφωθεß μια νÝα στρατηγικÞ και ποιÜ εßναι αυτÞ; Ως προς τι να συναινÝσει κανεßς;
ΜÞπως εßμαστε συν-εθισμÝνοι να αντιμετωπßζουμε τα προβλÞματα, σε εσωτερικü και σε εξωτερικü επßπεδο, με το μüνο τρüπο που μας εßναι οικεßος; ΔηλαδÞ με διχüνοια στο εσωτερικü και απομüνωση, ερασιτεχνισμü και γραφικüτητα στο εξωτερικü; Οπüτε δεν εßμαστε τρελοß, αλλÜ εθισμÝνοι. Ποý üμως Ýχει χαθεß η ουσßα;
Αυτü που ο κýριος ΒενιζÝλος ονομÜζει ιστορικÜ ως «εθνικü στρατηγικü πλαßσιο», μÞπως εßναι μια αποτυχημÝνη εναλλαγÞ αυθαßρετων κομματικþν προτεραιοτÞτων και επιλογþν σε φÜσμα δεκαετιþν, η οποßα δεν αποτελεß σε καμßα περßπτωση ουσιαστικÞ στρατηγικÞ; ? ?ΜÞπως αυτü που ο κýριος ΒενιζÝλος ονομÜζει ως «εθνικü στρατηγικü πλαßσιο», Üλλες χþρες που εδþ και δεκαετßες χειρßζονται τα εθνικÜ τους θÝματα με επαγγελματισμü και βαθýτερη επßγνωση του διεθνοýς χþρου, θα το χαρακτÞριζαν ακüμα και ως κοντüφθαλμο ερασιτεχνισμü;
ΤελικÜ, εßμαστε εθισμÝνοι σε μια διαστρεβλωμÝνη προσÝγγιση των εθνικþν θεμÜτων, παρüλο που Ýχει αποδειχθεß ανεπαρκÞς. Σαν θεωρßα, η ανÜλυση του κυρßου ΒενιζÝλου εßναι καλÞ, αλλÜ ανακυκλþνει μια κοινüτυπη ρητορικÞ ανþτερων εννοιþν, Üνευ ουσßας. ΑυτÞ τη νοοτροπßα Ýπρεπε ουσιαστικÜ να την Ýχει πετÜξει Ýξω η στροφÞ του αιþνα και θα Ýπρεπε να πÜψουμε να αντιμετωπßζουμε προβλÞματα και πολυπλοκüτητες του 21ου αιþνα με νοοτροπßα του 1980.
Το μεγαλýτερο πρüβλημα αυτÞς της νοοτροπßας εßναι Üρρηκτα συνδεδεμÝνο με την εσωστρεφÞ, ΕλληνοκεντρικÞ ταυτüτητÜς μας. Η εσωστρÝφεια και η εξßσωση της συμμετοχÞς μας στη διεθνÞ σκηνÞ αποκλειστικÜ με αυτÜ που αποκαλοýμε εθνικÜ θÝματα, εßναι η συνταγÞ της αποτυχßας. ? ?Με τι θα μποροýσε λοιπüν να μοιÜσει επιτÝλους αυτÞ η απατηλÞ εθνικÞ στρατηγικÞ;
Πρþτα ας δοýμε πþς Üλλες χþρες κινοýνται στον ευρýτερο χþρο της εξωτερικÞ πολιτικÞς. ? ?¸να παρÜδειγμα της χρüνιας απουσßας μας απü τα διεθνÞ τεκταινüμενα, ως φυσικÞ παρουσßα üσο και ως θεματολογßα, εßναι το περσινü συνÝδριο ασφαλεßας του ΜονÜχου, Ýνα απü τα κορυφαßα ΕυρωπαúκÜ γεγονüτα στον ευρýτερο χþρο της διεθνοýς πολιτικÞς.
Η λßστα συμμετεχüντων περιλαμβÜνει απü τον ΓΓ και στελÝχη του ΟΗΕ, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, κορυφαßους αξιωματοýχους των ΗΠΑ (üπως ο Τζον ΚÝρρυ), της ΜεγÜλης Βρετανßας, της Γερμανßας, Αυστρßας, ΙσραÞλ, Νορβηγßας, Σουηδßας μÝχρι και την πολý ενεργÞ συμμετοχÞ ηγετþν της Γεωργßας, Σλοβενßας, Αλβανßας, Σερβßας, Σκοπßων, Σιγκαποýρης, Νιγηρßας κ.α. ΣυμμετÝχουν επßσης επßσημοι αντιπρüσωποι της Παλαιστßνης ακüμα και της ΣυριακÞς αντßστασης.
Επßσημη παρουσßα της ΕλλÜδας; ΜηδενικÞ, πλην ενüς δýο ΕλλÞνων που Þταν εκεß λüγω της επαγγελματικÞς τους ιδιüτητας ως ερευνητÝς για εγχþρια και κυρßως ξÝνα ινστιτοýτα. Σε ερþτηση μου, στα πλαßσια της πρüσφατης συνüδου του ΝΑΤΟ, προς Ýναν εκ των διοργανωτþν του παραπÜνω συνεδρßου για τη συμμετοχÞ της ΕλλÜδας στο παρελθüν, η απÜντηση Þταν ειλικρινÞς και αποκαρδιωτικÞ. Εßμαστε απüντες. Αυτü το συμπÝρασμα προκýπτει σε κÜθε αντßστοιχη συζÞτηση με στελÝχη του ευρýτερου χþρου των διεθνþν σχÝσεων και στις δýο μεριÝς του Ατλαντικοý.
ΑλλÜ αν Þταν εκεß κÜποια ηγετικÜ στελÝχη της πολιτικÞς σκηνÞς της χþρας μας, θα μποροýσαν να μιλÞσουν στο επßπεδο που αντιστοιχεß þστε να ανταποκριθοýν στα αναμενüμενα; Η ρητορικÞ του παρελθüντος και των πολιτικþν αοριστιþν, κÜτι που δυστυχþς κυριαρχεß στην ατζÝντα ακüμα και των πιο προβεβλημÝνων στελεχþν της εγχþριας πολιτικÞς σκηνÞς, σε τÝτοιο επßπεδο θα Þταν απü ανοýσια ως αυτογκüλ.
Θα δþσω για παρÜδειγμα την επßσημη ομιλßα, στο παραπÜνω συνÝδριο, του Εσθονοý ΠροÝδρου, κυρßου Toomas Hendrik IIes. Εßμαι σßγουρος üτι η Εσθονßα Ýχει διÜφορα εθνικÜ θÝματα που την καßνε, αλλÜ η εξαιρετικÞ ομιλßα του εßχε τßτλο “Rebooting Trust? Freedom vs Security in Cyberspace”; ΦαντÜζεται κανεßς τον δικü μας Πρüεδρο της Δημοκρατßας Þ τον Υπουργü Εξωτερικþν, να μπορεß να δþσει μια εμπεριστατωμÝνη ανÜλυση επß ενüς αντßστοιχου ζητÞματος; Οι επικεφαλεßς των ξÝνων αποστολþν εßναι üμως ενημερωμÝνοι για τÝτοια φλÝγοντα θÝματα και με ενεργÞ συμμετοχÞ στις συζητÞσεις, διüτι Ýτσι παραμÝνουν σýγχρονοι, σχετικοß και οι σχÝσεις και ο σεβασμüς που αναπτýσσουν εßναι το υπÝρτατο πολιτικü κεφÜλαιο για τις χþρες τους.
Η Σλοβακßα κατÜφερε να ξεκινÞσει πρüσφατα το αντßστοιχο δικü της συνÝδριο σε θÝματα ασφαλεßας και το οποßο Ýχει γßνει, σε ελÜχιστο χρονικü διÜστημα, απü τα κορυφαßα ΕυρωπαúκÜ γεγονüτα στο χþρο. Δυστυχþς, η ΕλλÜδα εßναι πÜλι αποýσα. Χþρες üπως η Εσθονßα, η Σλοβακßα και πολλÝς Üλλες αντßστοιχου μεγÝθους, Ýχουν καταφÝρει να Ýχουν προβολÞ και συμμετοχÞ πολý παραπÜνω απü αυτÞ που φαινομενικÜ τους αναλογεß – και αυτü δεν εßναι τυχαßο.
Ποιü εßναι το αποτÝλεσμα üμως αυτÞς της ποιοτικÞς προβολÞς; Η βαθιÜ, ουσιþδης συμμετοχÞ στον παγκüσμιο διÜλογο δημιουργεß αξιοπιστßα, αßσθηση επαγγελματισμοý, δημιουργßα σχÝσεων πÝραν των εθιμοτυπικþν και πÜνω απü üλα σεβασμü. ΑυτÜ εßναι τα κýρια στοιχεßα της πραγματικÞς Ýννοιας του πολιτικοý κεφαλαßου, σε στυγνÞ αντιπαρÜθεση με τις γραφικÝς παρεμβÜσεις μας πÜνω σε θÝματα τα οποßα Ýχουμε χÜσει εδþ και χρüνια, αδυνατþντας να το καταλÜβουμε.
ΛαμπρÞ εξαßρεση αποτελεß η σχετικÜ πρüσφατη πρωτοβουλßα της ΕλληνικÞς αποστολÞς στον ΟΗΕ για την προστασßα των δημοσιογρÜφων σε εμπüλεμες ζþνες. Αυτü το παρÜδειγμα δεßχνει το δρüμο üπου η ΕλληνικÞ ηγεσßα θα Ýπρεπε να κινηθεß, αξιοποιþντας το ικανüτατο προσωπικü που Ýχει στη διÜθεσÞ της. Δυστυχþς üμως, τÝτοιες πρωτοβουλßες φαντÜζουν σισýφειες και συγκροýονται με μια παρωχημÝνη νοοτροπßα. ¸νας κοýκος δε μπορεß να φÝρει την Üνοιξη.
Το μÜθημα, üσο και δýσκολο και αν φαßνεται, εßναι απλü. ΠρÝπει να αρχßσουμε να χτυπÜμε πÜνω απü τα κιλÜ μας. ¹ τουλÜχιστον, ας αρχßσουμε στα κιλÜ μας. Ευτυχþς Ýχουμε τη δυνατüτητα και Ýνα εξαιρετικü ανθρþπινο δυναμικü. Η ουσßα εßναι να σταματÞσουμε να βρßσκουμε δικαιολογßες για τον εαυτü μας και να ξεκινÞσουμε να κÜνουμε αυτü που πρÝπει.
ΑναφÝρω μερικÜ παραδεßγματα πως θα μποροýσε αυτü να γßνει.
– ΕνεργÞ συμμετοχÞ σε πρωτοβουλßες και γεγονüτα ευρýτερου ενδιαφÝροντος. ?Δεν θα Ýπρεπε να υπÜρχει συνÝδριο και διοργÜνωση που να αφορÜ την Ευρþπη, την ΒορειοατλαντικÞ συμμαχßα και τον ΟΗΕ, στην οποßα να μην Ýχουμε ποιοτικÞ παρουσßα. ΠοιοτικÞ σημαßνει να κÜνουμε εκτενÞ προετοιμασßα για παρουσßαση συγκεκριμÝνων προτÜσεων σε θÝματα αιχμÞς üπως ο κυβερνοπüλεμος, το περιβÜλλον, η διακυβÝρνηση του μÝλλοντος κτλ.
– Συστηματοποßηση του μηχανισμοý επεξεργασßας και εφαρμογÞς στρατηγικþν πρωτοβουλιþν και καινοτομιþν για τη δημιουργßα συνεργασιþν και συμμαχιþν πÜνω σε προοδευτικÜ θÝματα – üπως το παραπÜνω παρÜδειγμα της ΕλληνικÞς αποστολÞς στον ΟΗΕ για την προστασßα των δημοσιογρÜφων.
Ας επιλÝξουμε Ýνα δýο ζητÞματα που μποροýμε να κÜνουμε τη διαφορÜ και ας τα κυνηγÞσουμε. Θα Ýπρεπε η παρουσßα μας να εßναι διαρκÞς. Αυτüς εßναι ο μüνος τρüπος þστε να κÜνουμε ουσιαστικÝς συμμαχßες που θα μας ωφελÞσουν στο μÝλλον. ΒÝβαια, αυτü προûποθÝτει σημαντικÞ αναβÜθμιση και υποστÞριξη του διπλωματικοý σþματος σε üλα τα επßπεδα, ξεκινþντας απü τις κατþτερες βαθμßδες, οι οποßες καλοýνται να παρÜγουν το βαρý Ýργο.
– Προþθηση στελεχþν σε διεθνεßς οργανισμοýς σε üλα τα επßπεδα, üχι αποκλειστικÜ σε ανþτατο, το οποßο συχνÜ γßνεται για προσωπικοýς και μικροπολιτικοýς σκοποýς, αλλÜ κυρßως σε κατþτερο και μÝσο επßπεδο, þστε να υπÜρχει Ýνα αναπτυσσüμενο δßκτυο επιρροÞς σε βÜθος χρüνου.
– Ενεργοποßηση του ευρýτερου δικτýου του Ελληνισμοý. Ας εßμαστε ειλικρινεßς. ¸νας μεγÜλος αριθμüς των αυτοδιüριστων ηγετþν της ομογÝνειας, π.χ. στην ΑμερικÞ, εßναι απü ανεπαρκεßς ως γραφικοß. ΥπÜρχουν üμως πÜρα πολλοß οι οποßοι εßναι πραγματικÜ τερÜστιο κεφÜλαιο για τον Ελληνισμü. Ας μÜθουμε επιτÝλους ποιοß εßναι οι κατÜλληλοι, ας ανακαλýψουμε και πολλοýς Üλλους που εßναι αφανεßς, και ας γßνει μια προσπÜθεια συντονισμοý απü την ΕλληνικÞ ηγεσßα þστε να ξÝρει επιτÝλους με ποιοýς να μιλÞσει στην Üλλη μεριÜ του Ατλαντικοý.
– Συνεργασßες με think tanks και MKO του εξωτερικοý. Λüγω της διεφθαρμÝνης σχÝσης κρÜτους και ΜΚΟ κατÜ το παρελθüν, το τρßγραμμα αυτü εßναι πλÝον το πολιτικü αντßστοιχο του 666. Στην πραγματικüτητα üμως, στο εξωτερικü υπÜρχουν εξαιρετικÝς ΜΚΟ οι οποßες κÜνουν πρωτοφανÞ δουλειÜ και Ýχουν κατÜ συνÝπεια πολý μεγÜλη επιρροÞ. Γι αυτü το λüγο, η στρατηγικÞ κρατþν üπως η Νορβηγßα, η Τουρκßα και πολλþν Üλλων, εßναι η υποστÞριξη τÝτοιων οργανþσεων κυρßως στις ΗΠΑ. Το Υπουργεßο Εξωτερικþν θα Ýπρεπε να εßναι λοιπüν σε Ýντονη συνεργασßα με think tanks üπως το Brookings και το Atlantic Council, καθþς επßσης και με ανθρωπιστικÝς οργανþσεις. Για λüγους πλÞρους διαφÜνειας αναφÝρω üτι συνεργÜζομαι με το Atlantic Council.
– ΥποστÞριξη και συντονισμüς των εγχþριων ινστιτοýτων, πανεπιστημßων, Think Tanks και ΜΚΟ, πÜλι σε Ýντονη συνεργασßα με τα αντßστοιχα Υπουργεßα. ΤÝτοιες οργανþσεις θα Ýπρεπε να εßναι το μακρý πρακτικü και ακαδημαúκü χÝρι της εξωτερικÞς μας πολιτικÞς με εντονüτατη παρουσßα στην Ευρþπη αλλÜ και στις ΗΠΑ. ΜÝσω αυτþν των οργανþσεων θα Ýπρεπε να υπÜρχει Üρρηκτη συνεργασßα π.χ. με τις Ýδρες Ελληνιστικþν σπουδþν του εξωτερικοý, τουλÜχιστον σε καßρια πανεπιστÞμια. ΒÝβαια, αυτü προûποθÝτει μια νÝα νοοτροπßα διαφÜνειας και αξιοκρατßας þστε να μην καταλÞξουμε πÜλι στις οργανþσεις-φαντÜσματα του παρελθüντος.
Η λßστα εßναι εκτενÞς και τα παραπÜνω εßναι απλÜ ενδεικτικÜ. ¼λα αυτÜ απαιτοýν βÝβαια κÜποια Ýξοδα και πολλοß θα ποýνε τÝτοια þρα τÝτοια λüγια. Το πρüβλημα üμως εßναι üτι οι εκπτþσεις στην πραγματικÞ εθνικÞ στρατηγικÞ μας Ýφεραν σε αυτü το σημεßο. Αν πραγματικÜ θÝλουμε να επανιδρýσουμε την εικüνα μας, πρÝπει να επενδýσουμε σε αυτÞ. ΠρÝπει επιτÝλους να ενεργοποιÞσουμε την Ýξυπνη ισχý μας. Λüγω της επιρροÞς της ιστορßας μας, εßμαστε σε μοναδικÞ θÝση να το κÜνουμε και τα οφÝλη θα εßναι πολλαπλÜσια και μακροχρüνια.
Οπως αναφÝρει σε διαδικτυακü σχüλιο του στο παραπÜνω Üρθρο του κυρßου ΒενιζÝλου, Ýνας αναγνþστης, ο κýριος ΜιχÜλης Π. ΑγγελÜκης: «Η εμπιστοσýνη δεν προσφÝρεται, αλλÜ κερδßζεται». Αυτü ισχýει τüσο προς το εσωτερικü αλλÜ και το εξωτερικü. Η επιτυχßα και η επιρροÞ δεν εßναι τεχνοκρατικÜ θÝματα και δεν Ýχουν να κÜνουν με το διεθνÝς δßκαιο, αλλÜ με μακροχρüνιες και ουσιαστικÝς σχÝσεις και στρατηγικÝς.
Η εικüνα και το μÝλλον της ΕλλÜδας στηρßζονται σε μια αναβαθμισμÝνη Ýννοια του πολιτικοý κεφαλαßου, που üταν χρειαστεß τüτε σπαταλιÝται για τα εθνικÜ θÝματα.
Η επιρροÞ εßναι Ýνα πολιτικü νüμισμα απü το οποßο Ýχουμε δυστυχþς φαλιρßσει εδþ και δεκαετßες. Ας επενδýσουμε στην εικüνα μιας νÝας, ενεργοýς ΕλλÜδας που εμπνÝει και üχι που την λυποýνται. Ας σπÜσουμε επιτÝλους τα στερεüτυπα της εσωτερικüτητας και την ανυπαρξßα μας και ας κεφαλαιοποιÞσουμε τα ιστορικÜ και πνευματικÜ αποθÝματα μας στην παγκüσμια σκηνÞ.
Χρειαζüμαστε Ýνα τσουνÜμι των ικανþν, þστε να ξεπερÜσουμε επιτÝλους τον εθισμü μας σε αυτü που ο υποναýαρχος ΡαδÜμανθυς ΦουντουλÜκης πολý εýστοχα Ýχει αποκαλÝσει ως «η δικτατορßα της μετριüτητας».
* Ο Νικüλας Κατσßμπρας εßναι πρþην αξιωματικüς του ΠΝ, μÝνει μüνιμα στη ΝÝα Υüρκη και διδÜσκει θÝματα διαπραγματεýσεων και επßλυσης συγκροýσεων στα πανεπιστÞμια Columbia και John Jay College of Criminal Justice. Ο Νικüλας εßναι επßσης ο ¸λληνας αντιπρüσωπος στο ηγετικü πρüγραμμα NATO Emerging Leaders του Atlantic Council.
twitter: @nkatsimpras
