Pomaki,
Πομάκοι, Pomaks,
Pomatski,
Pomaklar
Α.
Γενικά
Του Χρήστου Κηπουρού {*}
Η
ύπαρξη μεγάλων και σύνθετων προβλημάτων
δεν αποκλείει κάτι αντίστοιχο να
συμβαίνει και στα μικρά. Μάλιστα μερικά
από αυτά, όπως διδάσκει και η ιστορία,
είναι πολύ πιο σύνθετα από τα μεγάλα. Και
απαιτούν συνδυασμένες μεθόδους
εμβάθυνσης, ερμηνείας και επίλυσής τους.
Πόσο μάλλον όταν η τελευταία ισοδυναμεί
με το κόψιμο ενός ακόμη γόρδιου. Και πόσο
περισσότερο, όταν πρόκειται για την
ιστορική γειτονιά του γνωστού αυτού
δεσμού. Τη Θράκη.
Ο
λόγος για το Πομακικό ζήτημα και για ένα
μεγάλο αριθμό τόσο «εθνικών» όσο και
διεθνών επιστημονικών και άλλων
αναλύσεων και επεξεργασιών του, πρώτα δε
από όλα, για τον ίδιο το λαό των Πομάκων.
Πολλές από αυτές είναι αξιόλογες ενώ δεν
λείπουν και τα κείμενα που κινούμενα επί
προδιαγεγραμμένης τροχιάς, επιδιώκουν
την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων
σκοπιμοτήτων. Πότε της μιας και πότε της
άλλης, και κυρίως της παρά άλλης πλευράς.
Ας
μην επεκταθώ στην πράξη. Τουτέστιν στις
πολιτικές οι οποίες εφαρμόστηκαν τους
παρελθόντες όσο και τον παρόντα αιώνα.
Απλά να παρατηρήσω, ότι η Τουρκική, τόσο
η Οθωμανική όσο κυρίως η Κεμαλική,
φαίνεται ότι ως προς αυτό, να έχει
αποκομίσει, όχι και ευκαταφρόνητα οφέλη.
Χωρίς όμως να χρειάζονται κινδυνολογίες.
Καταρχήν
δεν πρόκειται για μια τελειωμένη
υπόθεση. Πέραν αυτού δεν ανήκουν στο
επιστημονικό, με την κυριολεκτική του
έννοια, πεδίο, παρά μόνο ευρύτερα, ως
επιπτώσεις της ιστορικής εξέλιξης του
ζητήματος. Μιλώ για το γνωστό
αυτοπροσδιορισμό, καθώς και τα συναφή
επιχειρήματα. Των οποίων ακόμη και η
επίκληση δεν κάνει κάτι άλλο από το να
ψεύδεται όταν δεν ασκεί προπαγάνδα. Όμως
άλλο αυτό, και άλλο η αλήθεια, για την
ανάκτηση της οποίας, δεν υπάρχει πιο
ευγενές ιδεώδες.
Όπως
δεν χρειάζεται κανενός τύπου
κινδυνολογία απέναντι σε έναν λογικό
συνειρμό, που μπορεί να κάνει κανείς
ακούγοντας όλα αυτά, και που παραπέμπει
όχι σε δυο αλλά τρεις γαϊδάρους που
μαλώνουν σε ξένο αχυρώνα. Εννοώ την
ανάπτυξη σε τέτοια περίπτωση, του
κλίματος που ανακυκλώνει την
κινδυνολογία μέσα από τις όποιες
υπαρκτές ή ανύπαρκτες
αποσταθεροποιητικές θεωρίες, περί
κάποιας αυτοδιάθεσης των λαών, ενός
κρατιδίου κλπ. Γιατί τότε χάνεται η
αναγκαία σοβαρότητα. Επόμενα και η
επιστημονική.
Το
είδος του διανοητικού εγχειρήματος
προσέγγισης του θέματος, εξαρτάται από
τις βασικές παραμέτρους, που θα
επιλεγούν. Οι οποίες αφού πρώτα
καθοριστούν με ακρίβεια ποιες θα είναι,
στη συνέχεια, οφείλουν να ληφθούν υπόψη
κατά την κατάστρωση της εξίσωσης, όπως
λέγεται και στα μαθηματικά.
Όλοι
αυτοί οι παράγοντες, πέραν της Πομακικής
πολιτισμικής οντότητας, καθώς και των
σχέσεων τους με τους λαούς με τους
οποίους συνυπάρχουν, είναι καταρχήν οι
τρεις τουλάχιστον χώρες, η Ελλάδα, η
Βουλγαρία και η Τουρκία -Πομάκοι ζουν
επίσης και σε αυτή- που εμπλέκονται με
τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Ας μην πάω στη
Ρουμανία, όπου επίσης ζουν. Κατόπιν
είναι οι 3-4 θρησκείες που γνώρισε η
Θρακική γη. Από τον Ορφισμό και το
Χριστιανισμό, μέχρι τον γειτονικό
Μουσουλμανισμό καθώς και τους
αιρετικούς λεγόμενους κλάδους του
τελευταίου, όπως ο Μπεκτασισμός.
Όλα
αυτά εξυπακούεται ότι χρειάζεται να
λάβουν υπόψη τους το αναγκαίο βάθος του
ιστορικού χρόνου. Σαφώς, πέραν της
ιστορίας, και την ίδια την προϊστορία.
Πόσο μάλλον όταν η απουσία γραπτής
Πομακικής ιστορίας, μέχρι και σήμερα,
στην ουσία ναι μεν καθιστά την ιστορία,
ένα είδος προϊστορίας, όμως φέρνει μαζί
της και ένα καλό. Τις πολλές εκδοχές.
Εκείνο
όμως που έχει καθοριστική σημασία είναι
η ταυτόχρονη με την κοινωνιολογική
εμβάθυνση και επεξεργασία, πολλών
επίσης επί μέρους επιστημονικών μελετών.
Από τη συγκριτική αρχαιολογία ως την
ομώνυμη ανθρωπολογία, και από τη
συγκριτική γλωσσολογία μέχρι και την
ομώνυμη επίσης θρησκειολογία, όπως και
πολλές άλλες ομοειδείς συνεξετάσεις.
Το
σημαντικότερο είναι η υπαγωγή της κάθε
επιμέρους διαδικασίας και όλων τους
συνολικά, σε πολύ πιο αυστηρές αρχές και
αξίες, από τις γνωστές και τις
αμφιλεγόμενες σε πολλά πλέον,
Ευρωπαϊκές. Πόσο μάλλον από τα καθημάς
χιλιοειπωμένα περί ισονομίας και
ισοπολιτείας, που στην πράξη, αν μη τι
άλλο, είναι η μόνιμη πηγή άντλησης των
τουρκικών άλλοθι για εξίσωση του
πταίσματος με το κακούργημα. Μιλώ για το
δίκαιο των ιστορικών λαών και κυρίως για
τον ηθικό, πολιτικό και κοινωνικό
ανθρωπισμό απέναντι στη χωριστή
Πομακική κοινωνία, από τους υπόλοιπους
Θράκες.
Όσο
για το δικό μου δικαίωμα να γράψω ένα
τέτοιο κείμενο σαν το σημερινό, το αντλώ
από την μέχρι τώρα διανοητική και
πολιτική διαδρομή. Γιατί την Ελληνική
και Θρακική πολιτισμική ταυτότητα και
παιδεία δεν την έχω αποκτήσει μόνον εξ
αίματος αλλά κυρίως εξ ιδεών. Όπως
επίσης την Ευρωπαϊκή. Και ακόμη, την
Ποντιακή, την Κουρδική, την Πομακική
αλλά και άλλες.
Σπεύδω
να υπενθυμίσω ότι το τι είναι οι Πομάκοι,
οφείλει βέβαια να μην έχει σχέση με το τι
εκ των προτέρων επιθυμεί κανείς. Γιατί
αυτό συνήθως γίνεται. Άλλοι καταλήγουν
να τους θεωρούν ότι είναι Έλληνες, άλλοι
ως Βούλγαρους και άλλοι ως Τούρκους. Και
να έχει κάποιος δίκαιο,
με αυτόν τον τρόπο
το χάνει.
Πόσο μάλλον όταν επιχειρηματολογεί, ναι
μεν βάσει, μιας κατά τα άλλα συγκριτικής
θεώρησης, που ήδη ανέφερα, που όμως δεν
παύει να τεκμηριώνεται επάνω σε
στοιχεία μιας μερικής αλήθειας. Πόσο
μάλλον όταν ακόμη και η μισή αλήθεια
είναι γνωστό σε ποια κατηγορία
κατατάσσεται.
Όταν
πριν από είκοσι χρόνια, είχα γράψει ότι
οι Πομάκοι δεν είναι ούτε Έλληνες ούτε
Βούλγαροι ούτε πολύ περισσότερο Τούρκοι,
ήξερα ότι αυτό δεν είναι αρκετό. Ότι
έλειπαν πολλές αντικειμενικές ψηφίδες.
Όπως και τώρα λείπουν. Ήταν όμως μια βάση.
Στην οποία τα όποια νέα στοιχεία
έρχονταν στο φως, οποιαδήποτε και αν
ήταν αυτά, να μπορέσουν να την
εμπλουτίσουν. Ακόμη και αν επρόκειτο για
όποιας μορφής ενδείξεις και επόμενα,
πιθανολογήσεις. Γιατί και στην
περίπτωση ακόμη της φλου λογικής
διατίθενται τεχνολογικές
δυνατότητες προς
περαιτέρω επεξεργασία και συμπεράσματα.
Το
κείμενο που ακολουθεί, κινούμενο στη
εποικοδομητική σφαίρα της συγκριτικής
αρχαιολογίας και μιας συνολικής
συγκριτικής θρησκειολογίας, όπως δε θα
διαπιστώσει ο αναγνώστης, και σε άλλες,
οδηγεί κατά τη γνώμη μου, μέσα από τη
συνδυασμένη εμβάθυνση, σε ένα νέο μικρό
βήμα προς την αλήθεια. Το πρώτο μετά το
προ εικοσαετίας, που έλεγα πριν, όπως και
πέρασμα από το «τι δεν είναι» στο «τι
είναι». Ναι μεν το δείγμα είναι μικρό
αφού η εργασία αφορά κάποια
συγκεκριμένα Πομακοχώρια. Αυτά του
Έβρου. Όμως το ειδικό βάρος είναι μεγάλο.
Ακόμη
μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των πολλών
άλλων θεμάτων που θα αναμένουν όχι λίγες
απαντήσεις. Ένα είναι το κύριο στοιχείο
της πολιτισμικής ταυτότητας. Το κύριο
όνομα. Η λέξη «Πομάκοι». Προτού όμως
καταλογισθεί κάτι το αυθαίρετο στο
γραπτό, σπεύδω να πω ότι, ακόμη και αυτό,
επιβλήθηκε -όπως κάνω το ίδιο σε άλλα, με
τη λέξη «Βυζαντινοί» αν και είναι πολύ
πιο γνωστό υβριστικό παρατσούκλι- από
καθαρά χρηστικούς λόγους.
Ναι
μεν μπορεί οι Βυζαντινοί να μην
αναγεννηθούν, αν όμως αυτό συμβεί, όπως
εγώ προσδοκώ, με τους Πομάκους, τότε θα
ξαναβρούν το χαμένο τους πανάρχαιο
όνομα. Αν όντως αποδειχθεί ότι είναι
αυτόχθονες, είναι Θράκες. Κομμάτι ενός
λαού που είναι συνομήλικος όχι μόνο με
την ιστορία αλλά και την προϊστορία. Δεν
χρειάζονται κάποια άλλα προσωνύμια και
βαφτιστικά. Πόσο μάλλον εκείνα που τους
εμφανίζουν σε δεδομένη περίοδο, σαν «βοηθητικό»
λαό, κάτι σαν ιώτα τέσσερα Ι-4 στο στρατό
που, ως γνωστό, δεν παίρνει όπλο. Ποιος;
Ένας κατά τεκμήριο πολεμικός λαός, όπως
οι αρχαίοι Θράκες. Ούτε χρειάζονταν η
κατηγοριοποίηση ή ένταξη σε Θρακικά
φύλλα. Επιχειρήθηκε με εκείνα των
Αγριάνων, Βησσών και Δίων, όμως καθοδόν
κάηκε αφού έλειπαν γραπτά αποδεικτικά.
Πέραν
αυτών, δεν ενδιέφερε και κανέναν. Παίρνω
παράδειγμα από τον εαυτό μου. Αρκεί η
Θρακική πολιτισμική ταυτότητα. Ποσώς
ενδιαφέρει η όποια της κατηγοριοποίηση
ή ένταξη σε ένα από τα δεκάδες άλλωστε
Θρακικά φύλλα. Κατά τα άλλα, εννοείται
ότι στο παρόν κείμενο, αυτονόητοι και
προφανείς λόγοι, επέβαλαν κατά την
αναγραφή του τίτλου σε διάφορες γλώσσες,
να προηγηθεί από τις άλλες, η πρόσφατα
γραφθείσα Πομακική. Αυτό μήπως δεν
όφειλε να κάνει και ένας αληθινός φίλος;
Β.
Μια ακόμη ένδειξη ότι είναι αυτόχθονες
«Πρόκειται για μια έρευνα της καταγωγής τους με βάση δυο γραπτά προϊστορικά μνημεία-βραχογραφίες που είναι δίπλα στο Πομακικό χωριό «Ρούσσα» του Έβρου. Όμως πέραν αυτού, όπως και πέραν της διαπίστωσης για την εκεί πιθανή λατρεία του Ορφέα, ο βράχος αυτός έχει να προσφέρει κι άλλα. Είναι ένας «βράχος ηθικής». Πολιτισμικής ηθικής και παιδείας. Η διάσωσή του επιβάλει, την άμεση περίφραξη».
Μέσα
στο επόμενο διάστημα πρόκειται να
δημοσιεύσω μια εργασία για τον Ορφέα.
Πήρα την απόφαση για το χωριστό παρόν
κείμενο για να μην αναπτυχθούν
συνειρμοί ανάμεσα στους Πομάκους,
που συναντά κανείς σε πολλά σημεία της
μελέτης για το Θράκα μύστη, και στο μύθο
με τον οποίο αυτός σχετίζεται. Όμως η
ένδειξη αυτή ότι είναι αυτόχθονες, που
θα περιγράψω στη συνέχεια, δεν παύει να
οφείλεται στο ζωγραφικό πίνακα -ένα
δείγμα, πολύ πιθανό, λατρείας του Ορφέα-
που είναι οι δυο βραχογραφίες.
Επίσης
ας με επιτραπεί να αφιερώσω το κείμενο
αυτό, εκφράζοντας ταυτόχρονα το μεγάλο
μου σεβασμό, στους ιστορικούς που
έγραψαν για τη Ροδόπη και τη Θράκη των
Πομάκων αλλά και την ιστορία της, όσο και
προς τους αρχαιολόγους που την έσκαψαν.
Είτε είναι Θράκες είτε όχι. Όλους. Είτε
είχαν, έχουν και θα έχουν διαφορετική
θεώρηση είτε είναι ζώντες είτε
τεθνεώτες. Ούτε ιστορικός ούτε και
αρχαιολόγος είμαι. Πολλούς αποδέκτες
της αφιέρωσης τους ξέρω.
Άλλους όχι. Αρκετοί έφυγαν από
δεκαετιών. Όπως ο Κωνσταντίνος
Κουρτίδης. Αυτό όμως δεν εμποδίζει να
χαρεί στον ύπνο του. Απλά, στη φράση του «Θεωρούμε
απογόνους των αρχαίων Θρακών κλπ.» που
έγραφε για τους Πομάκους, στα 1932, σήμερα
θα προσέθετε: «Συνηγορούν σε αυτό, οι
γραπτές πηγές των δυο βραχογραφιών».
Με
όσα συναντά κανείς στο μνημειακό τόπο
των προϊστορικών αυτών ευρημάτων {1}
δεν χρειάζεται να είναι αρχαιολόγος για
να οδηγηθεί σε συμπεράσματα, πόσο μάλλον
το να σκάψει με το τσαπί του μυαλού του,
προτού διατυπώσει κάποιες απλές λογικές
σκέψεις ως προς την ονομασία προέλευσης,
ποιοι είναι δηλαδή οι ζωγράφοι τους, τι
συμβολίζει το περιεχόμενο, και σε τι
ακριβώς παραπέμπουν. Ο λόγος για τις δυο
βραχογραφίες. Μια μεγάλη και μια μικρή,
που βρίσκονται σχεδόν δίπλα. Σε ποιο
ακριβώς σημείο; Στο Δήμο Ορφέα, στο Νομό
Έβρου, δώδεκα χιλιόμετρα μετά από τη
Ρούσσα, έξη από τον οικισμό του Γονικού,
και άλλα τόσα περίπου πριν από το ύψωμα
Χίλγια, στο νοτιοανατολικό τμήμα της
οροσειράς της Ροδόπης, δίπλα ακριβώς στα
Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, όπου στις
αρχές Αυγούστου κάθε έτους συρρέουν
χιλιάδες Πομάκοι αλλά και άλλοι
συμπατριώτες Θράκες, στη γνωστή ομώνυμη
πανήγυρη.
Ενδιαφέρει
το περιεχόμενο όσο επίσης και η
τοποθεσία των βραχογραφιών. Ας μην
επεκταθώ σε συμβολισμούς των ερπετών,
τη φιδομορφία και τη σχέση της με τη
σελήνη κλπ. Ούτε στις σκηνές χορού των
σκαλιστών μορφών των ανθρώπων, είτε
είναι άνδρες είτε βέβαια και γυναίκες,
και μέχρι τα πουλιά, τα οποία διανθίζουν,
όπως πάντοτε, τη γνωστή Ορφική ομήγυρη.
Όπως άλλωστε συμβαίνει με τον ήλιο που
κατά τον Αισχύλο η λατρεία είναι
συνώνυμη με τον Ορφισμό ενώ στον
Σοφόκλειο Τηρέα συνιστά «πρέσβιστον
σέβας» των Θρακών. Ούτε καν να μείνω στην
περιοχή η οποία επιλέχτηκε για να
ζωγραφιστεί ο βράχος, έστω και αν δεν
είναι καθόλου τυχαίο το συμβάν. Ας
παρακάμψω ακόμη τη μικρή απόσταση του
ιερού των βραχογραφιών, από το χώρο του
υψώματος Χίλγια, όπου καθοδόν προς τον
τελικό αυτό σταθμό ή και μετά την
αποχώρησή από εκεί, οι αρχαίοι,
διέρχονταν από το ιερό. Κάνω αυτά τα
προσπεράσματα ώστε να πάω στα της
προσευχής.
Ναι
μεν στο σχετικό λήμμα των αρχαιολόγων
σωστά αναφέρεται ότι «η παράσταση
συνδέεται ασφαλώς με θρησκευτικές
δοξασίες της εποχής και έχει μαγικό και
αποτροπαϊκό χαρακτήρα» {1},
όμως ίσως είναι λιτή. Μάλλον έπρεπε
κάποιες άλλες επιστήμες να πάρουν τη
σκυτάλη, να συνεχίσουν. Νομίζω υπάρχουν
τρεις σκηνές προσευχής στη μεγάλη
βραχογραφία {εικ. 1, 2, 3}
και μια στην μικρή, {εικ. 4},
αν όχι και δεύτερη. Αν η απόδειξη της
προσευχής είναι τα ανοιχτά χέρια, η άλλη
πλην μιας είναι το σχήμα του σταυρού. Ας
μην επεκταθώ στο σύμβολο της
Διονυσιακότητας που είναι το φαλλικό
όργανο, που βλέπει κανείς στις σκηνές
χορού όταν πρόκειται για άνδρα, όσο και
στις σκηνές προσευχής {εικ.
4}.
Ας
επιμείνω στα περί του σταυρού, ο οποίος
ναι μεν ως σύμβολο συναντιέται από την
παλαιολιθική εποχή, επόμενα και στις
άλλες, τη νεολιθική, και τις εποχές του
χαλκού και σιδήρου, σε μια μεγάλη
διάρκεια της προχριστιανικής περιόδου
και μεγάλη επίσης έκταση, από τη Δυτική
Ινδία ως την Αίγυπτο και την Ασσυρία, και
μέχρι τη Σκανδιναβία και δεν ξέρω που
άλλού. Όμως στην περίπτωση αυτή οι
προσευχόμενοι κάνουν κάτι ακόμη.
Ανθρωποποιούν το σταυρό. Τον
σχηματίζουν με το σώμα. Αυτό ήταν το
προϊστορικό νέο, σε σχέση με το τότε
παλιό. Είτε αυτό αφορούσε την Ινδική
σβάστικα -ινδοευρωπαϊκή
για μια μικρή ευτυχώς περίοδο- είτε τα
Αιγυπτιακά κοσμήματα σχήματος σταυρού ή
ταυ ή άλλων μορφών και τύπων.
Όμως
το θέμα μου δεν είναι αυτό. Ούτε βέβαια
είναι οι σχέσεις της Χριστιανικής
θρησκείας με την ιστορία του σταυρού.
Αυτό το οποίο θέλω να πω έχει να κάνει με
τους Πομάκους. Από το 1985 έχω γράψει ότι
πρόκειται για έναν αυτόχθονα Θρακικό
λαό. Και ότι δεν είναι ούτε Έλληνες ούτε
Τούρκοι ούτε Βούλγαροι. Ναι μεν ήταν
χριστιανοί πριν εξισλαμιστούν, όμως τι
ήταν πριν εκχριστιανιστούν; Σε ποιο θεό
πίστευαν; Σε αυτό το ερώτημα απαντούν
κατά τη γνώμη μου, οι βραχογραφίες. Και
δια αυτών των ιδίων, το παρόν κείμενο.
Απλούστατα, όπως όλοι οι υπόλοιποι
αρχαίοι Θράκες πίστευαν σε ένα
συμπατριώτη τους. Όπως και οι Έλληνες
παππούδες, σε ένα Θράκα εξ αίματος και
ταυτόχρονα έναν Έλληνα και κοσμοπολίτη
εξ ιδεών. Εξ ου και η διάχυση της
υστεροφημίας του μύθου. Από τους Δελφούς
μέχρι την Ετρουρία, και από τη Ροδόπη,
τον Έβρο και τον Όλυμπο, μέχρι τη
Μεσσηνία και τη Λακωνία.
Να
το πω όμως και διαφορετικά. Οι Πομάκοι
δεν χρειάζονταν να εκχριστιανιστούν
ώστε να σταυρώνουν, όπως και μέχρι
σήμερα, το ψωμί, το αποδεικτικό αυτό της
γονιμότητας της μητέρας γης. Ήξεραν το
σταυρό πολύ πριν. Από τότε άρχισαν να τον
βάζουν στα ψωμιά τους οι Πομάκισσες. Στο
δρόμο τους ήταν τόσους αιώνες και τώρα
στον τόπο τους είναι οι βραχογραφίες.
Δεν έφυγαν. Και δεν χρειάζονταν καν να
ήταν του 1100 ή του 900 π.Χ., ας ήταν πιο νέες.
Μπορεί ο αρχαιολόγος Διαμαντής
Τριαντάφυλλος -ίσως
αποδειχθεί το πιο σημαντικό του
εύρημα- να τις ανακάλυψε εδώ και κάποιες
δεκαετίες, όμως οι Πομάκοι τις γνωρίζουν
εδώ και κάποιες χιλιετίες.
Να
πω επίσης ότι η σύμπτωση Πομακικών
εορτών με αντίστοιχες χριστιανικές και
με αρχαίες Θρακικές, δεν είναι όλη η
αλήθεια. Ας μην πάω στην τριάδα: Θράκας
ιππέας, Άγιος Γεώργιος, Εντρελές. Ας
μείνω στον Προφήτη Ηλία, μια και στην
περιοχή λατρεύονταν πολύ πιο πριν, ένας
άλλος προφήτης. Ο Ορφέας. Αψευδή μάρτυρα,
αποτελούν τα ευρήματα της περιοχής. Είτε
είναι βραχογραφίες είτε συντρίμματα
ναού είτε και μεγαλιθικοί τάφοι. Και ο
αψευδέστερος, θα υπάρξει με την
επιστροφή των τσαπιών.
Αν
και σέβομαι όλες τις θρησκείες, η
παιδεία αυτή που αναπτύσσω ερμηνεύει
επίσης, τα δυο τουρκικά μέτρα και σταθμά
ως προς τους λεγόμενους αιρετικούς
Πομάκους της περιοχής. Για την ίδια
αιτία που ο Εβραίος προφήτης
αντικατέστησε τον Ορφέα, κάποιος άλλος
έπρεπε να τον αντικαταστήσει και
αυτόν. Και άμα ήταν και τοπικός Άγιος,
τόσο το καλύτερο. Ο τεκές, το κτίσμα δεν
ενοχλεί. Αντίθετα, η ιστορία έδειξε ότι
ενσωματώνει. Οι Δερβίσηδες αυτό ήταν.
Μια Οθωμανική τράπεζα ιδεών. Οι επόπτες
γενιτσαρισμού, ακόμη επί Ορχάν. Δεν
μίλησε ποτέ κανείς τους για τις
σταυρώσεις ιστορικών λαών. Έστω των
ομόδοξων. Ούτε καν όταν ο Κεμάλ στα
πλαίσια του κράτους των μεταρρυθμίσεων
μετά γενοκτονιών, «διαλύει» το 1925 τα
Δερβίσικα τάγματα, λίγο πριν η Ελλάδα
παραδώσει, όσους ιερωμένους ή μη, ζήτησε,
από τη Θράκη. Πόσο μάλλον να μιλήσει το
υπόλοιπο, το εξ αντικειμένου ευνοημένο
Ισλάμ των σουνιτών.
Οι
λογικές σκέψεις που γίνονται, οφείλουν
να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα: πώς
προέκυψε η χρονική σύμπτωση της εορτής
που έλεγα, ανεξαρτήτως θρησκειών. Η μια
εκδοχή είναι ότι εόρταζαν τον Προφήτη
Ηλία. Το οποίο σημαίνει ότι για να
αντιμετωπίσει η Χριστιανική θρησκεία τα
γνωστά φαινόμενα του παγανισμού,
πολλούς αιώνες πριν, αρκετούς δε, μετά
Χριστό, πότε ακριβώς είναι άγνωστο, είχε
αντικαταστήσει τον Ήλιο, με τον Ηλία. Του
οποίου το όνομα είναι ομόηχη λέξη. Ο
λόγος για τον Εβραίο προφήτη, που έζησε,
τον ένατο π.Χ. αιώνα, το δε όνομα {Ελιγιάχου},
παραπέμπει στο θεό {Ιλί}. Αν λοιπόν
υπήρξε η κίνηση αυτή με τον Ηλία, εκτός
του όποιου βάρους του ονόματος,
σχετίζεται και με το γεγονός της
διεξαγωγής του αγώνα της Χριστιανικής
θρησκείας μέσα σε κάποια Ορφική έδρα.
Ήταν ένας αγώνας εκτός έδρας. Στον τόπο
του ήλιου και του Ορφέα, στο Χίλγια:
Χίλια, Ήλιος, Ηλίας. Ιλί. Ενδιαφέρουσα
ομοηχία.
Δεν
γνωρίζω αν η ημερομηνία των λατρευτικών
εκδηλώσεων του θεού Ηλίου ήταν αρχές
Αυγούστου. Η ημέρα εορτής του Ηλία. Ας
μην επεκταθώ στις θυσίες των ζώων, που
κατά τη λαογραφία και τον Γεώργιο
Αικατερινίδη, συνεχίζονται. Το ερώτημα
είναι πως και το «μπαϊράμι γιαγλί» ή «γιαγλού»,
με βάση το παλιό ημερολόγιο, συμπίπτει
ακριβώς. Το λέω, διότι εορτάζεται κάθε
πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου και δη το
Σαββατοκύριακο, για να μπορεί προφανώς
να γίνει η πανήγυρη, στους σύγχρονους
καιρούς, αφού δεν αποτελεί αντίστοιχη
τουρκική εορτή, και άρα αργία, αλλά
τοπική. Άλλο τώρα αν το Κοράνι θεωρεί τον
Ηλία, Προφήτη και θαυματουργό.
Μάλλον
όμως δεν πρόκειται περί αυτού. Εκτός και
αν η Πομακική αυτή εορτή είναι διπλή.
Τόσο θρησκευτική όσο «εθνική»-τοπική.
Διαφορετικά οφείλεται σε άλλο λόγο.
Ποιος είναι, τον επικαλούνται οι Πομάκοι.
Το περί ου ο λόγος μπαϊράμι με το πρόθεμα
«γιαγλί», που υπονοεί το λάδωμα των
παλαιστών που συμμετέχουν, γίνεται προς
τιμή θυσιασθέντων Πομακόπουλων που
έπεσαν σε μάχη, περί τον 14ο αιώνα, όπως με
είπαν φίλοι Πομάκοι, ενδιαφέρει όμως το
τι διατείνεται η Τουρκία. Αυτή λοιπόν
λέει ότι η εορτή στο Χίλια γίνεται
παράλληλα, και ότι υπάγεται σε μια
αντίστοιχη τοπική εορτή της
Αδριανούπολης. Συγκεκριμένα, στις «σαράντα
βρύσες». Κάτι που αποκρύπτει δυο
ιστορικά ντοκουμέντα. Πρώτον, το γεγονός
ότι η συγκεκριμένη εορτή της
Αδριανούπολης, άρχισε αρκετούς αιώνες
μετά την Πομακική. Άρα τα περί υπαγωγής
είναι μυθεύματα. Παραμύθια, εκδόσεων
Άγκυρας, που υπάρχουν παλαιόθεν. Το
δεύτερο είναι ότι οι Πομάκοι
εξισλαμίστηκαν αρκετούς αιώνες μετά την
εισβολή και κατοχή της ιστορικής Θράκης
από τους Τούρκους. Άρα, την ίδια ημέρα, τη
γιόρταζαν αιώνες προτού προσχωρήσουν
στο Ισλάμ. Αυτό που απομένει, είναι να
ερευνηθεί η ημερομηνία αυτή σε σχέση με
τη μάχη που έπεσαν οι Πομάκοι νέοι. Αν
ήταν κατά των γνωστών εισβολέων του
δέκατου τέταρτου αιώνα.
Και
κάτι άλλο. Καμιά θρησκεία δεν κινδυνεύει
από παγανισμούς κλπ.. Θρησκείες υπήρχαν
ανέκαθεν σε όλους τους λαούς και θα
συνεχίσουν να υπάρχουν. Μαζί με τη
φιλοσοφία, την τέχνη και την επιστήμη,
απαρτίζουν το πλαίσιο των πνευματικών
δραστηριοτήτων του ανθρώπου από τότε
που ενώνεται με άλλους και αρχίζουν να
υπάρχουν οι λαοί και οι κοινωνίες.
Το ζήτημα είναι αυτό που προσφέρει ο
Ορφέας μέσα από το μύθο του, παρέχοντας
την ισχυρή αυτή γραπτή ένδειξη σε
βράχους ότι οι Πομάκοι είναι αυτόχθονες,
με τα περί σταυρού δηλαδή κλπ., να μη
μείνει μέχρι εδώ.
Ειδικά
η Ελληνική Πολιτεία όπως και η γειτονική
Βουλγαρία, έχουν να αντλήσουν από τον
πλούτο αυτό. Ένα παράδειγμα είναι οι
πολιτικές στο Πομακικό. Οι οποίες μέχρι
σήμερα απέτυχαν σε όλα τους τα σημεία. Η
μεν Βουλγαρική ήταν λάθος, η δε Ελληνική
δεν υπήρξε ποτέ. Και ναι μεν ο Κεμαλισμός
έχει κερδίσει πολλά, όμως το Πομακικό
ζήτημα, έχει μεγάλη συνέχεια. Και αυτό
έχει να κάνει με τους νέους Πομάκους
αλλά και με εμάς τους υπόλοιπους Θράκες.
Έχω να προτείνω έναν νέο οδικό άξονα. Τη
σύνδεση του Γονικού με τον Εχίνο.
Κρύβουν μια μεγάλη χαρά η γνώση, και
κυρίως η αυτογνωσία και τελικά η
συνειδητοποίηση, ότι αμφότεροι είμαστε
απόγονοι των ίδιων παππούδων, των
Ινδιάνων της γηραιάς Ηπείρου αλλά και
παιδιά του Θράκα μύστη. Επόμενα από το
ίδιο αρχαίο Θρακικό φύλλο. Στενοί
συγγενείς. Δεν το λέω εγώ. Το πιστοποιεί
ο προϊστορικός αυτός σταυρός της
μνημειακής μαρτυρίας των βραχογραφιών.
Αυτό που λέω εγώ είναι ότι αποτελεί ένα
ακόμη δώρο του Ορφέα.
Το
λέω γιατί το κλειδί για το αν είναι
αυτόχθονες οι Πομάκοι, είναι ο σταυρός
των βραχογραφιών του Γονικού και του
Ορφικού ιερού. Ας μην επεκταθώ στο θέμα
των τάφων της ίδιας περιοχής και του εξ
αυτών μεγαλιθικού, και ως προς τη
συσχέτισή τους με το ζήτημα της
καταγωγής, και το γιατί αποτελούν
επιπλέον ένδειξη ότι είναι λαός
αυτόχθων. Θα το κάνω μιαν άλλη φορά, σε
σχέση και με τη γαστρονομία, την
ενδυματολογία και τα κοινά με τους
υπόλοιπους Θράκες. Το
κοινό των προϊστορικών
Θρακών. Έρχεται σε δεύτερη μοίρα το
αν κάποιοι Πομάκοι είναι αιρετικοί, και
τι είδους είναι. Αν είναι κιζηλμπάσηδες
ή όχι. Αν το όνομα το έδωσαν οι ίδιοι στον
ποταμό Kizil dere,
τον ερυθροπόταμο ή αντίστροφα, και αν
έγινε το ίδιο με την προσωνυμία Kizil
deli του
ιδρυτή του τεκέ της Ρούσσας Seyyit
Ali Sultan
και τον ίδιο ποταμό, Kizil
deli dere,
όπως ήταν το πλήρες του όνομα. Του οποίου
εφόσον το ερυθρό-Kizil
και τρελό-deli,
είναι βασικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά,
τότε πιθανή για το Kizil
deli
είναι η προέλευση από το τοπωνύμιο, και
όχι αντίστροφα.
Ξέρω
βέβαια και την ύπαρξη Ερυθρίνων στη
Μικρασιατική χώρα. Ας μην επεκταθώ στις
συγγενικές σχέσεις τους. Ούτε να μιλήσω
για άλλους αυτόχθονες, που είναι επίσης
απόγονοι αρχαίων Θρακών, τους Μάρηδες ή
γαλαζοβράκηδες, οι οποίοι κατοικούν
κατά κύριο λόγο σε χωριά κατά μήκος του
ίδιου ποταμού ενώ κάποιοι τους θέλουν
άποικους που να έχουν έλθει από την
Πελοπόννησο. Ναι μεν σε όλες τις
περιόδους υπήρξαν μετακινήσεις και
όντως μπορεί να έχουν έλθει κάποιοι.
Όμως άλλο αυτό και άλλο η γενίκευση. Όπως
όντως κάποιοι Ερυθρίνοι μεταφερθέντες,
διακόνησαν με τον τρόπο τους το Ισλάμ,
στην περιοχή της Ρούσσας κλπ., στη
Νοτιοανατολική Ροδόπη. Αυτό βέβαια δεν
αποκλείει την εκ των προτέρων ύπαρξη
Πομακικής πολιτισμικής οντότητας στον
τόπο αυτό. Ούτε θα ήταν πιθανή η
πομακοποίηση των Ερυθρίνων, όταν επί
τόσους πολλούς αιώνες, η
αποπομακοποίηση έδινε και έπαιρνε. Και
όταν, παρόλα αυτά, ο Πομακικός λαός,
διατήρησε σε πείσμα της ιστορίας, την
ομώνυμη ταυτότητα. Ενώ κάποιοι διαρκώς
τον αποπομακοποιούν, εκείνος από την
άλλη, διαρκώς επαναπομακοποιείται. Και
τέλος, αν το Πομακικό αυτό φύλλο
κατάγονταν από τους Ερυθρίνους, τότε που
βρίσκονται οι υπόλοιπες χιλιάδες
κιζηλμπάσηδες;
Δεν
λέω ότι κανείς το ισχυρίστηκε. Ότι
συλλήβδην οι Πομάκοι είναι απόγονοι των
ερυθρίνων. Απλά συνιστά μια
προετοιμασία κατά την περίπτωση που η
Τουρκία εγείρει κάποια στιγμή το ζήτημα,
ότι δεν πρόκειται για αυτόχθονες. Γιατί
και μια γενίκευση της θεωρίας ότι
πρόκειται περί Ερυθρίνων, Μπεκτασήδων
και κιζηλμπάσηδων ναι μεν εξηγεί τα
θρησκευτικά έθιμα της Ρούσσας κλπ. -για
τα οποία θα αρκούσε μια ευάριθμη μεν,
ομάδα δε, και δεν θα χρειάζονταν ένας
ολόκληρος λαός- όμως από την άλλη
ακυρώνει την έννοια του αυτόχθονα λαού.
Πέραν του ότι η συγκριτική αυτή
θρησκειολογική έρευνα εξαντλείται στα
εσώτερα του Μουσουλμανισμού, χωρίς να
επεκτείνεται στα του Χριστιανισμού,
πόσο μάλλον στον Ορφισμό. Να απαντήσει
δηλαδή στο ερώτημα που έλεγα. Τι ήταν οι
Πομάκοι, πριν εκχριστιανιστούν και
εξισλαμιστούν. Σε κάθε περίπτωση όμως η
ουσία δεν είναι αυτή αλλά μια διαπίστωση,
σαν την παρακάτω: Αν
έχουν κάποια σχέση με το ερυθρό, αυτό
έχει να κάνει -από την προϊστορία ακόμη
και τους λεγόμενους Ινδοευρωπαίους,
μέχρι τους σημερινούς χρόνους- με το
γεγονός ότι όντας προϋφιστάμενοι όλων,
αντιμετωπίστηκαν ως ερυθρόδερμοι. Δεν
είναι καιρός, να αρχίσουν επιτέλους να
αντιμετωπίζονται ως Ευρωπαίοι; Τόσο από
τους εντός, όσο τους εκτός; Το λέω αυτό
γιατί οι Πομάκοι της Βουλγαρίας, ως νέοι
Φωκαείς, ήδη άρχισαν να μεταναστεύουν
μέχρι στην Ισπανία.
Εκείνο
που πρωτίστως χαροποιεί είναι ότι είναι
αυτόχθονες Θράκες, όπως και εμείς, οι
υπόλοιποι Θράκες. Ότι είμαστε συγγενείς
που ήμασταν χαμένοι επί δεκάδες αιώνες
και ξαναβρεθήκαμε. Εμείς ναι μεν
εξελληνισθήκαμε από τους αρχαίους ακόμη
χρόνους, όπως και πολλοί Θράκες
εκσλαβίστηκαν, μεταξύ αυτών και οι
Πομάκοι, όχι πολλούς αιώνες, πριν
εξισλαμιστούν. Όμως η ουσία είναι αυτό
που αποδεικνύουν οι γραπτές πηγές του
δικού τους του χωριού. Της Ρούσσας με το
γνωστό τεκέ αλλά και τις γειτονικές
βραχογραφίες. Ότι δηλαδή δεν ανήκουν καν
στους λεγόμενους Ινδοευρωπαίους. Ως
αρχαίο Θρακικό φύλο είναι προελληνικό.
Επόμενα προϋφιστάμενο των όποιων
κατοπινών. Και ό,τι είναι οι
κιζηλμπάδηδες Πομάκοι, είναι και οι
Πομάκοι του Εχίνου, της Βουλγαρίας και
οι εν Τουρκία άγνωστες χιλιάδες. Τι;
Θράκες. Ως και οι Πομάκοι της Ρουμανίας.
Είναι
ένας λόγος, που μπορεί να προκαλέσει έως
και θαυμασμό. Όχι βέβαια τόσο για την
καταγωγή, όσο για την πολιτισμική αντοχή
του συγκεκριμένου φύλου. Αυτό δεν
σημαίνει παραίτηση απέναντι στον
εμπειρότατο Κεμαλισμό. Γιατί τότε στην
ουσία θα πρόκειται για παραίτηση από την
ίδια τη Δημοκρατία. Απλά αν η ανάπτυξη σε
άλλες περιοχές της χώρας είναι η άλλη
όψη της ισοτιμίας με το Αθηναϊκό κέντρο,
και αποτελεί μια μορφή Δημοκρατίας, που
όμως όπως και άλλες μορφές, λείπουν από
την Ελλάδα, η ανάπτυξη της περιοχής
αυτής των Πομάκων, όπως και όλων των
μουσουλμανικών μειονοτήτων, είναι δυο
και τρεις φορές Δημοκρατία. Η εξ αυτής δε
Τέταρτη Ελληνική Δημοκρατία, μπορεί να
αρχίσει από το δρόμο που έλεγα, και τη
Ροδόπη των Πομάκων.
Έγιναν
Έλληνες, Ρωμαίοι, Χριστιανοί, Σλάβοι,
εξισλαμίστηκαν και επί πολλά έτη τώρα
εκτουρκίζονται, όμως η ιστορία
αποδεικνύει ότι τα πρώτα τουλάχιστον
τέσσερα, ήλθαν, είδαν και απήλθαν. Ακόμη
όμως και απέναντι στο επί δεκαετίες
Κεμαλικό φαινόμενο, όπως στα εξ
αντικειμένου συμπορευόμενα, το Αθηναϊκό
και το Θρακικό θεσμικό- αγαθής τύχης
ένεκεν, αναπτύσσεται επίσης, το Πομακικό
φαινόμενο. Αν αυτό θυμίζει κάτι, πέραν
από τον από μηχανής θεό της κλασσικής
Ελλάδας, είναι μια παλιά τριανταφυλλιά
που υπέστη διάφορες κατά καιρούς
απόπειρες γενετικής τροποποίησης,
μερικές δε φορές, με το πρόσχημα
απόκτησης βελτιωμένων ποικιλιών, χωρίς
όμως επιτυχία. Ο κορμός συνέχισε να
βγάζει φύλλα, με τα άνθη των ρόδων, να
συνεχίζουν τον ίδιο κύκλο. Έτσι ακριβώς
και οι Πομάκοι. Δεν υπέστησαν ποτέ
μόνιμη ανθρωπολογική παραμόρφωση. Για
αυτό και ως προς τον κορμό τους,
παραμένουν επί τόσες χιλιετίες, Pomaki,
Πομάκοι, Pomaks,
Pomatski,
Pomaklar.
_______________
Σημ. {1}: Στην έκδοση «Θράκη», 1994, της Περιφέρειας Α.ΜΑ.Θ., υπάρχει το εξής λήμμα: «Ρούσσα. Βραχογραφία. Ύστερη εποχή Χαλκού ή Πρώιμη εποχή Σιδήρου (1100-900 π.Χ.). Βρίσκεται 12 χλμ. ΒΔ του χωριού κοντά στο δρόμο που οδηγεί στο ύψωμα Χίλια. Στην επιφάνεια του βράχου (3,80 χ 2,70 μ.) που έχει κλίση προς την ανατολή, εικονίζονται εγχάρακτες μορφές ανδρών και γυναικών σε διάφορες στάσεις (τρεις μορφές σε σκηνή χορού), ερπετά, πουλιά και άλλα σχέδια, μερικά από τα οποία συμβολίζουν πιθανόν τον ήλιο και τη σελήνη. Η παράσταση συνδέεται ασφαλώς με θρησκευτικές δοξασίες της εποχής και έχει μαγικό και αποτροπαϊκό χαρακτήρα».
Σ. Σ. Η
εργασία είχε ολοκληρωθεί όταν ζήτησα
από τον κ. Διαμαντή Τριαντάφυλλο, την
ανακοίνωσή του {πηγή: αρχαιολογικά
ανάλεκτα, Αθήνα, 1973 Τόμος VI,
τεύχος 2,}, που πρόκειται να
αναδημοσιεύσω στον «Ορφέα». Εκφράζω
όμως με την ευκαιρία τις ευχαριστίες για
τη χορήγηση. Επίσης, στον αρχαιολόγο
Ματθαίο Κουτσουμανή. Χάρηκα
για τις συμπτώσεις. Όχι όμως για τις
τρεις και, χαμένες δεκαετίες της «ελληνικής
πολιτικής» στο Πομακικό.
Γ.
Μεταξύ Προύσας και Ρούσσας
Για
το ρόλο των Δερβίσηδων στο Οσμανικό
κυρίως κράτος, ως τράπεζα ιδεών και ως
πνευματική διακυβέρνηση, καθώς και ως
φορέας που είχε υπό την εποπτεία του την
πολιτισμική γενοκτονία των
κατακτημένων λαών, έχω γράψει και άλλες
φορές. Μια από αυτές ήταν στο κείμενο που
έκανα για τον καραγκιόζη. Απλά στο
σημερινό σημείωμα θέλω να υπενθυμίσω
και να επεκταθώ, μέσα από μια
συνδυασμένη ιστορική εξέταση, σε μερικά
πράγματα τα οποία σχετίζονται με την
ίδρυση του τεκέ της Ρούσσας Έβρου.
1. Η
θεσμοθέτηση του γενιτσαρισμού στην
πρωτεύουσα της Προύσας επί σουλτάνου
Ορχάν, το έτος 1326, βρήκε την άμεση
συνέχεια στις ευλογίες του ιδρυτή του
Μπεκτασισμού, Χατζή Μπεκτάς βελή που
μόναζε κάπου στην περιοχή της Αμάσειας,
στο Σούλητζε. Κάτι που προφανώς είχε
προσυμφωνηθεί μεταξύ των δύο αυτών
θεσμικών παραγόντων εκ των προτέρων,
όταν ο πρώτος επισκέφθηκε σε ανύποπτο
για πολλούς χρόνο, το δεύτερο, στη μονή
του. Η οποία είναι το πρώτο ιερό του
Μπεκτασισμού στον κόσμο.
2.
Ο τεκές της Ρούσσας που είναι το δεύτερο
στον κόσμο Μπεκτασικό ιερό, ιδρύθηκε από
τους δύο γιούς των προειρημένων. Το
σουλτανικό διάδοχο Σουλεϊμάν Πασά, που
λόγω θανάτου δεν πρόλαβε να σουλτανέψει,
και τον Seyyit Ali
Sultan,
γνωστό επίσης ως Ταμούρ Τας καθώς και ως Kizil
deli,
όταν το έτος 1356, μετέβησαν στην περιοχή
του Διδυμοτείχου, ώστε να ιδρύσουν το
υποκατάστημα της τράπεζας που έλεγα
πριν. Το πρώτο Ευρωπαϊκό παράρτημα του
Μπεκτασικού τάγματος.
3. Η
ανάμιξη του σουλτάνου Ορχάν όπως και του
εκ Σμύρνης Ουμούρ μπέη, στο μεταξύ του
Ιωάννη Στ΄ Κατακουζηνού και της
οικογένειας του Ανδρόνικου Γ΄,
Βυζαντινό εμφύλιο, είχε προηγηθεί από
ετών. Ο Κατακουζηνός μάλιστα δεν δίστασε
να προσφέρει την κορούλα του Θεοδώρα ως
δώρο στον εξηκονταετή Ορχάν.
4.
Άγνωστη υπήρξε η σύνθεση των εκ χιλιάδων
στρατού τουρκικών σωμάτων που έσπευσαν
σε στήριξη του Κατακουζηνού. Μιλώ για το
ποσοστό της επάνδρωσής τους σε
γενιτσάρους αφού από την πρώτη φουρνιά
στρατολόγησης, είχαν παρέλθει είκοσι
περίπου χρόνια και ήδη ακόμη και τα
επτάχρονα παιδιά που είχαν εκτουρκισθεί,
ήταν πλέον σε ώριμη ηλικία για
πολεμιστές.
5.
Αυτή είναι η πιο τραγική πράξη του
δράματος της χιλιόχρονης Βυζαντινής
διαδρομής, μετά από την αποφράδα ημέρα
του 1453. Ορθόδοξοι εναντίον Ορθοδόξων με
τη στήριξη Ορθόδοξων. Μπορεί ο
Κατακουζηνός να έγινε αποδεκτός να
μονάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του,
όμως αυτό αφορά την Εκκλησία. Για τη
χιλιετή ιστορία ίσως δεν υπήρξε άλλος
χειρότερος επικεφαλής.
6.
Το Διδυμότειχο με το οποίο συνδέθηκε
πολύμορφα και στο οποίο στέφθηκε
αυτοκράτορας, όφειλε να τον θεωρήσει σαν
την πιο μελανή σελίδα της μακραίωνης
ιστορίας του που αριθμεί πλήθος
πολιτισμών. Όπως και να περαστεί στην
πιο μελανή ολόκληρης της Βυζαντινής
διαδρομής. Να πω με την ευκαιρία ότι αυτή
η ιστορική πόλη, η ιερή κατά τον Κεμάλ,
αποδείχθηκε η πόλη των άκρων. Του ύψους ή
του βάθους. Η πόλη με το προς διεθνή
μίμηση παράδειγμα, όσο και το προς
διεθνή αποφυγήν.
7. Αν
το τελευταίο αφορά το γνωστό Χριστιανό
πεθερό του σουλτάνου Ορχάν, το πρώτο
ακούει στο όνομα Ιωάννης Δούκας
Βατάτζης. Ένας τρόπος αποκατάστασης των
πραγμάτων είναι η ανέγερση στη
γενέτειρά του, του ναού του Αγίου Ιωάννη
του ελεήμονα, σύμφωνα και με το
εκκλησιαστικό όνομα. Γιατί, πέραν από
ουσιαστικός ανακτητής της Πόλης και της
Ρωμανίας, ήταν πρότυπο χρηστής όσο και
επεξεργασμένης πολιτικής. Κοινωνικής,
Οικονομικής, Διοικητικής. Σέρρες, Καβάλα,
Δράμα, Θεσσαλονίκη, πολλά νησιά, ως και
τα Σκόπια, οφείλουν δρόμους με το όνομά
του.
8.
Το ιερό της Ρούσσας δεν
ήταν και ιδιαίτερα ιερό. Ήταν το πρώτο
πειραματικό τουρκικό φυλάκιο στη Θράκη
και στην Ευρώπη γενικότερα
Αν ένας στόχος ήταν η συστηματική
χρήση και διάδοση της Τουρκικής γλώσσας,
ο άλλος κυρίως εξυπηρετούσε την δια του
Μπεκτασισμού προσηλύτιση αμαθών
Χριστιανών και εξισλαμισμό, μεταξύ όλων
των άλλων, και των Πομάκων. Ίσως πάλι η
επιλογή να σχετίζεται με την ύπαρξη της
μοναστικής πολιτείας στο Παπίκιο.
9.
Η χρήση της ημέρας εορτής του Προφήτη
Ηλία από τον Μπεκτασισμό είναι κάτι που
συναντά κανείς, τόσο στο ύψωμα της
Νοτιοανατολικής Ροδόπης Χίλια, όσο και
σε άλλες περιοχές της Βαλκανικής. Π.χ.
στην Αλβανία, όπως σημειώνει στο έργο
του «οι Δερβίσαι» ο Βλαδίμηρος
Μιρμίρογλου. Ας μην επεκταθώ σε άλλα,
όπως είναι ο κοινός συμβολισμός ιερών
αριθμών, όπως το δώδεκα. Είτε αφορά τους
Αποστόλους είτε τους ισάριθμους
Ιμάμηδες είτε τα επίσης
ισάριθμα ιερά σκεύη του τεκέ, όπως π.χ.
της Ρούσσας.
10.
Η αποδοχή της κοινής
χρήσης Ορθόδοξων Αγίων με τους
Μπεκτασικούς και έως και η κοινή χρήση
προϊστορικών ιεροφάντων, όπως ο Ορφέας,
εξυπηρετούσαν ένα και μοναδικό σκοπό,
που δεν ήταν άλλος από το δελεασμό των
υποψήφιων να ασπασθούν, ναι μεν ένα
ετερόδοξο, στα λόγια Ισλάμ, στη πράξη
όμως ένα Τουρκικό, τουρκικότατο Ισλάμ,
αξιότατο πρόγονο του Οθωμανισμού και
του πολύ κατοπινού κεμαλισμού.
11. Δεν ξέρω
αν πριν από τη Ρούσσα, προηγήθηκε
απόπειρα ίδρυσης τεκέ και Μπεκτασικού
ιερού στο Πρωτοκκλήσι, το οποίο σύμφωνα
με την παράδοση
είχε ναό του Ορφέα και ίσως επί αυτού και
κάποιο Βυζαντινό. Ίσως η σκαπάνη ρίξει
κάποιο φως. Το λέω γιατί ο γιος του Ορχάν,
Σουλεϊμάν Πασάς, ήταν γνωστός στην
ευρύτερη περιοχή για πολλές άλλες
δράσεις. Όπως επίσης γιατί η χρήση του
ονόματος «Μπας κιλισέ», που σημαίνει
Πρωτοκκλήσι, δεν αποκλείεται να
σχετίζεται με αυτό.
12.
Σε ότι αφορά τώρα τον συνεταίρο του,
τον Seyyit Ali
Sultan ή
Ταμούρ Τας ή Kizil
Deli,
κατά τη γνώμη μου η τελευταία προσωνυμία
είναι πιο πιθανό να σχετίζεται με το
πλήρες όνομα του γειτονικού στον τεκέ
ποταμού Kizil deli
Dere. Του
Ερυθροποτάμου. Του οποίου το Kizil
όσο το Deli,
αντιστοιχούν σε μόνιμα φυσικά καθώς και
γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Τόσο το
ερυθρό χρώμα, όσο και το τρελό της ροής
του. Είτε αυτό αφορά τους καθοδόν
μαιάνδρους της είτε το φαινόμενο, που
ενώ είναι παραπόταμος του Έβρου, κάποιες
χρονικές στιγμές, οι ρόλοι
αντιστρέφονται. Σε αυτές
ο Έβρος γίνεται παραπόταμος του
Ερυθροπόταμου, εκβάλλοντας στον ίδιο
και προκαλώντας πολλαπλάσιες πλημμύρες.
13. Ίσως
αντιταχθεί ότι και σε άλλο μέρος υπάρχει
Μπεκτασής ηγούμενος με το προσωνύμιο
του σερσέμη. Ένας Αλί. Όμως άλλη αυτή η
τρέλα και άλλη η ποτάμια στην οποία
αναφέρομαι. Και η οποία βέβαια ως φυσικό
φαινόμενο υπάρχει από κτίσεως κόσμου
και όχι μετά από τον δέκατο τέταρτο
αιώνα. Και που είναι κάτι το οποίο μάλλον
επαναπροσδιορίζει τα περί των
κιζηλμπάσηδων. Ας μην επεκταθώ λοιπόν
στα περί των Ερυθρίνων. Οι λαοί δεν είναι
παπάδες, ώστε αφού βρεθεί ένας, να θάψει
δυο τρεις. Εννοείται λαούς. Εν
προκειμένω, το αυτόχθον της Πομακικής
καταγωγής.
14.
Ας μην επεκταθώ στη χρωματική. Γιατί
πέραν του ερυθρού στην ίδια περιοχή
χρησιμοποιείται και το γαλάζιο. Εξ ου
και οι γαλαζοβράκηδες των δεκατριών,
κατά μήκος κυρίως του ίδιου ποταμού,
χωριών. Όσο λοιπόν αυτόχθονες είναι
αυτοί, άλλο τόσο Θρακικό φύλο είναι και
οι Πομάκοι. Ας το θέσω όμως και αλλιώς.
Αν οι τελευταίοι αυτοί είναι
Ερυθρίνοι, τότε οι Μάρηδες, δηλαδή οι
Γαλαζοβράκηδες, τι πρέπει να είναι;
Κυανίνοι; Εκτός αν το κατά τα άλλα
δεύτερο σε πληθυσμό έθνος στη γη, δεν
είχε κατοικήσει την περιοχή επί τόσους
πολλούς αιώνες, και για να κατοικηθεί
περίμενε τη μετανάστευση άλλων φύλων.
Μόνο που τότε χρειάζεται να
διευκρινιστεί από πού προέρχονται οι
μεγαλιθικοί τάφοι και ποιοι ζωγράφισαν
τις βραχογραφίες κατά την προϊστορία.
Δεν λέω, έγιναν εκτοπίσεις όσο και κάθε
μορφής μετακινήσεις λαών, όμως όσο και
να διωχτεί ένας λαός με τόσα φύλα, θα
έμεναν κάποια, για δείγμα.
15.
Υπάρχει κάτι ακόμη. Αυτός που εισήγαγε
τους Τούρκους στη Θράκη και τη Γηραιά
Ήπειρο, προδιαγράφοντας την εκ των
υστέρων γνωστοποιηθείσα «κερκόπορτα»,
είναι ο Κατακουζηνός. Με την εν γένει
πολιτεία του όχι μόνο άφησε στην
προσωρινή πρωτεύουσα του Διδυμοτείχου
πολιτικές κερκόπορτες αλλά και
καλέπορτες ορθάνοιχτες επιπλέον ήταν
από δυο ήδη δεκαετιών, προδιαγεγραμμένη
η κατάκτησή του, όπως άλλωστε και όλης
της Θράκης. Οι όποιες θετικές ενέργειες
στις αρχές του δημόσιου βίου του,
εξανεμίστηκαν κάτω από το βάρος των όσων
ακολούθησαν. Ναι μεν η πόλη έγινε
Βυζαντινή πρωτεύουσα, όμως αν κανείς το
ξανασκεφτεί, χίλιες φορές να μην
γίνονταν αν γίνονταν όσα έγιναν.
16.
Τα παρέθεσα αυτά ώστε να αποτελέσουν ένα
βασικό αρχειακό υλικό ως προς τις
χθεσινές, τις σημερινές και τις αυριανές
δεκαετίες. Μπορεί κανείς να ερμηνεύσει
καλύτερα τα συμβάντα όσο και τα
συμβαίνοντα και τα μελλούμενα στην ίδια
περιοχή όσο και τις όποιες νέες
μεταλλάξεις επιχειρούνται από διάφορες
πλευρές -όχι μόνο τις εκτός αλλά και τις
εντός- σε βάρος της βιολογικής
τριανταφυλλιάς, της Θράκης. Των Πομάκων.
17.
Το γεγονός ότι η Θρακική γκαρνταρόμπα
του Κεμαλισμού είναι πλούσια είναι
γνωστό, από πολλών δεκαετιών. Είτε ως
εξαγόμενος φασισμός είτε ως βία σε βάρος
κυρίως των Πομάκων αλλά και της
τουρκικής μειονότητας της Θράκης αλλά
και όσα η δεύτερη πράττει σε βάρος των
πρώτων. Όπως είναι επίσης γνωστός και ο
ισλαμικός μανδύας του, για τον οποίο,
όπως και για την προπέρσινη προβοκάτσια
στον Πομακικό Εχίνο έγραψα την ίδια τότε
βραδιά, για να επιβεβαιωθώ μέσα σε λίγες
ώρες.
18. Η
αποσιώπηση κατά τα τελευταία έτη του
συνεχιζόμενου εκτουρκισμού των Πομάκων
είναι το ζητούμενο από τους θεσμικούς
Θράκες και την προϊσταμένη ομώνυμη
πρωτεύουσα. Ως προς αυτό δίνουν
εξετάσεις και βάσει αυτού λαμβάνουν το
χρίσμα, τις εξ Αγκύρας ευλογίες. Όσο και
τις εξ Αθηνών. Κλειδί είναι η απουσία από
το πολιτικό λεξιλόγιό τους, της λέξης «Πομάκοι».
Αυτοί είναι οι θεσμικοί Θράκες, για
όσους δεν το γνωρίζουν. Τελευταία
μάλιστα προστέθηκε και κάτι νέο. Τα
μέχρι πριν λίγο
μεμονωμένα περί αυτοπροσδιορισμού -εν
προκειμένω των Πομάκων- καλούνται να
αποτελέσουν τη μόνιμη επωδό στους
λόγους των νέων υποψήφιων.
19.
Ευφυϊα χωρίς ηθικό αντίκρισμα αποτελεί
διαστροφή. Σε τέτοια μερικές φορές
αναδεικνύεται και η, άνευ ορίων,
εκλογίκευση. Έχω λοιπόν να ρωτήσω όλους
αυτούς τους κυρίους που μετέρχονται
τέτοιων μεθόδων για ανέλιξη αλλά ακόμη
και όσους τους περιβάλουν, περί τίνος
πρόκειται, όταν συνυπάρχουν αυτά τα
φαινόμενα; Και όταν ακόμη και το πάθος
για μια καρέκλα δεν είναι παρά σύμπτωμα
αλλοιωμένης πολιτικά ανθρωπολογίας που
παραπέμπει σε μικρούς Κατακουζηνούς;
20.
Μαζί με την έκφραση θαυμασμού για την
πολιτισμική Πομακική αντοχή, χρειάζεται
να ακουστεί και ένας μεγάλος έπαινος για
όλους εκείνους τους Πομάκους αλλά και
για τους υπόλοιπους Θράκες, όπως και
πολλούς εκτός Θράκης,
που με τον τρόπο τους, την ενισχύουν.
Είτε πρόκειται για κέντρα Πομακικών
ερευνών είτε για πολιτιστικές δράσεις,
από τη μουσική και τη γαστρονομία μέχρι
την ενδυματολογία είτε φυσικά για την
αλλαγή της υπαρκτής τραγελαφικής
εκπαίδευσης που λαμβάνουν μέχρι και
σήμερα, τα Πομακόπουλα. Δεν μπορώ όμως να
πω το ίδιο για τη λεγόμενη πολιτική. Για
την οιουδήποτε χρώματος, θλιβερή
Θρακική τριπλέτα: Βουλευτές, Νομάρχες,
Δήμαρχοι. Επιτυχόντες τε και
επιλαχόντες. Αν πρέπει να πω κάτι, είναι
το εξής. Ό,τι θετικό κτίζουν αυτοί που
επαινώ αλλά και άλλοι, μεταξύ τους και
ακαδημαϊκοί, δυστυχώς η θεσμική Θράκη
και βεβαιότατα η ομώνυμη Αθήνα, όχι μόνο
το κατεδαφίζουν αλλά στη θέση του,
επιχειρούν από κοινού με τον παρόντα
Κεμαλισμό, τη συνέχιση στην άσκηση της
Πομακικής μετάλλαξης. Μόνο που μαζί με
τις πολυθρόνες που κερδίζουν, το
εγχείρημα γίνεται μπούμερανγκ. Αντί των
Πομάκων, μεταλλάσσονται οι ίδιοι και το
μόνο που ενδιαφέρει τότε είναι η
ανακήρυξη της περιοχής, σε ελεύθερη
μεταλλαγμένων και με τα κουτσαβάκικα
λογίδρια να προκαλούν γέλωτα αν δεν
απωθούν.
21.
Το μείζον ερώτημα για την Ευρωπαϊκή
υπόσταση της θεσμικής Θράκης είναι το τι
να επιλέξουν οι πολίτες. Τους μικρούς
Κατακουζηνούς που έλεγα ή τους
αντίστοιχους Ανδρόνικους. Η γνώμη μου
είναι ούτε τους μεν ούτε και τους δε.
Γιατί υπάρχει και ο τρίτος δρόμος. Ένας
δρόμος βιολογικός όσο κυρίως
πολιτισμικός και αναγεννητικός, σε άλλη
κατεύθυνση από εκείνη που χαράχτηκε
πριν 600 τόσα χρόνια μεταξύ Προύσας και
Ρούσσας.
_____________
{*}
Διετέλεσε Βουλευτής Έβρου {1993-2000},
